UKRI công bố chính sách truy cập mở nghiêm ngặt

Hệt như dự đoán của các chuyên gia, các chi tiết trong bản sửa đổi chính sách truy cập mở (OA) lần này của UKRI khớp gần như hoàn toàn với những gì đã được đưa ra trong Kế hoạch S - cam kết táo bạo của nhiều quỹ về việc xuất bản trên các tạp chí OA. UKRI từ lâu vẫn ủng hộ kế hoạch này. Ottoline Leyser, giám đốc điều hành của UKRI, gọi chính sách này là “một bước quan trọng để hiện thực hóa tầm nhìn của chúng tôi về một nền văn hóa nghiên cứu cởi mở và minh bạch hơn.”

Như vậy, UKRI - với ngân sách hằng năm khoảng 8 tỷ bảng Anh (11 tỷ USD) - là một trong những cơ quan tài trợ lớn nhất tham gia vào Kế hoạch S cùng với Ủy ban châu Âu. Phần lớn, chính sách của UKRI lần này nhấn mạnh vào việc các nhà khoa học nhận tài trợ cần phải xuất bản OA ngay lập tức, điều mà trước đây UKRI cho phép trì hoãn đến 6 hoặc 12 tháng. UKRI cho biết, kể từ tháng 4 năm 2022, các nhà khoa học được cơ quan này tài trợ chính thức áp dụng chính sách mới.

Công bố của tất cả các nhà khoa học từ kết quả nghiên cứu do UKRI tài trợ có thể được xuất bản theo hai cách: Trả tiền cho các tạp chí để có quyền truy cập mở “vàng” (gold access), giúp cho một bài báo có thể đọc miễn phí trên website của nhà xuất bản. Nếu các tác giả không làm được điều này, họ sẽ phải theo cách thứ hai - còn gọi là truy cập mở “xanh” (green OA), cho phép họ lưu trữ phiên bản đã được chấp nhận và bình duyệt lên kho lưu trữ công cộng, với thời gian chờ lên đến một năm. Ngoài ra, các bài báo phải có phiên bản cho phép tất cả mọi người được tái sử dụng và tái đăng tải. Từ năm 2024, các công bố dài, chẳng hạn như sách và sách chuyên khảo, phải được mở trong vòng 12 tháng sau khi xuất bản.

UKRI khẳng định họ sẽ đầu tư số tiền 46,7 triệu bảng Anh mỗi năm để hỗ trợ thực hiện chính sách; một phần trong số tiền này sẽ được chuyển đến các trường đại học, để giúp họ trả phí OA. Tuy nhiên, họ vẫn chưa quyết định liệu có nên tài trợ phí xuất bản OA tính trên mỗi trang giấy cho các danh mục tạp chí cụ thể bao gồm Nature và nhóm các tạp chí thuộc Nature hay không. UKRI cho biết họ sẽ tham khảo ý kiến của các nhà khoa học để đưa ra quyết định.

UKRI sẽ tài trợ cả phí xử lý bài báo truy cập mở cho các tác giả - nhưng không phải trong mọi trường hợp. Cơ quan tài trợ cho biết họ sẽ hỗ trợ xuất bản OA trên các tạp chí truy cập mở lai (hybrid journals) - các tạp chí cung cấp lựa chọn xuất bản mở - chỉ khi các tạp chí này đã đạt được thỏa thuận chuyển đổi. Đây là những thỏa thuận trong đó các thư viện hoặc hiệp hội đại học thanh toán gộp một lần để truy cập vào các nội dung có ‘tường phí’ và để cho phép các tác giả xuất bản mở bài báo. Tổ chức phi lợi nhuận Jisc, có trụ sở tại Bristol, đại diện cho các trường đại học ở Vương quốc Anh đàm phán với các nhà xuất bản và lưu giữ danh sách các thỏa thuận này .

Vậy liệu UKRI có chi trả phí xử lý cho các tạp chí truy cập mở lai không đạt được những thỏa thuận như trên hay không - bao gồm Nature và một số tạp chí khác. Năm ngoái, một số tạp chí trong số này đã thương lượng với các cơ quan tài trợ thuộc Kế hoạch S để xin đầu tư phí xuất bản OA cho họ nếu các tạp chí cam kết tăng dần số bài báo OA theo thời gian. Chúng sẽ được gọi là tạp chí biến đổi. Nhưng không phải mọi cơ quan tài trợ thuộc Kế hoạch S đều ủng hộ ý tưởng này, Robert Kiley, trưởng bộ phận chiến lược của cOAlition S, nhóm các cơ quan tài trợ ủng hộ Kế hoạch S, nói.

Cho đến hiện tại, UKRI vẫn chưa đưa ra quyết định. Cơ quan này tuyên bố họ sẽ chi trả phí xử lý cho các tạp chí chuyển đổi chỉ sau khi Jisc phê duyệt chúng đã “đáp ứng các yêu cầu của ngành”. Steven Inchcoombe, giám đốc xuất bản của Springer Nature, đánh giá việc hạn chế tài trợ theo cách này “có nguy cơ bỏ rơi các tác giả”.

Một số cơ quan tài trợ thuộc Kế hoạch S cho biết họ sẽ yêu cầu các tác giả khi gửi bản thảo cho các tạp chí, cần phải xác nhận quyền được xuất bản truy cập mở “xanh” của mình. Một số nhà xuất bản đã chấp nhận điều này, nhưng hàng chục nhà xuất bản truy cập mở lai đã lên tiếng phản đối nó. UKRI sẽ yêu cầu các tác giả gửi đến các tạp chí thu phí để duy trì khả năng đăng bản thảo OA của họ trực tuyến. Tuy nhiên, nếu các nhà xuất bản từ chối chấp nhận những bài báo như vậy, các tác giả sẽ phải tìm kiếm một con đường khác đến OA. “Chúng tôi không yêu cầu bắt buộc phải xuất bản miễn phí,” Duncan Wingham, nhà vật lý đấu tranh vì OA của UKRI và là chủ tịch điều hành của Hội đồng Nghiên cứu Môi trường Tự nhiên Vương quốc Anh (một cơ quan tài trợ trong UKRI), giải thích về chính sách .

Người phát ngôn của Hiệp hội Các nhà xuất bản, một cơ quan thương mại của Vương quốc Anh, nhận định chính sách này sẽ gây ra sự lẫn lộn cho các nhà nghiên cứu, đe dọa quyền tự do học thuật của họ, suy yếu nhu cầu trả phí để đặt mua tạp chí. Đại diện Hiệp hội đề xuất UKRI nên giúp các nhà xuất bản nhỏ hơn để hỗ trợ họ tuân thủ chính sách mới, và Hiệp hội Các nhà xuất bản sẵn sàng phối hợp để chuyển giao quyền truy cập mở bền vững.

Trong khi đó, gã khổng lồ xuất bản Elsevier (chủ sở hữu The Lancet, Cell, Data in brief…), trong một bức thư gửi đến các thành viên ban biên tập của mình ở Vương quốc Anh, chia sẻ rằng họ đang làm việc để định hình chính sách bằng cách vận động hành lang UKRI và chính phủ Vương quốc Anh, nhưng họ mong muốn các tạp chí trực thuộc nên tự viết email gửi đến UKRI để nói lên quan điểm của mình.

Mặc dù nhiều nhà xuất bản đã tỏ ra lo lắng về các phần của chính sách này, nhưng đại diện của Kế hoạch S đã hoan nghênh nó. Giám đốc điều hành Coalition S, ông Johan Rooryck cho biết sẽ không có lợi cho các nhà xuất bản nếu họ từ chối xuất bản các bài báo truy cập mở “xanh”, bởi vì phiên bản kho lưu trữ công cộng sẽ thúc đẩy sự công khai cho các nhà xuất bản. Theo ông UKRI là một cơ quan tài trợ có uy tín tại châu Âu, và việc cơ quan này thúc đẩy quyền truy cập mở cho thấy một phong trào trên toàn thế giới - các tổ chức tài trợ lớn đang đi cùng nhau trên một con đường. “Chúng tôi hy vọng rằng đây sẽ là một dẫn chứng tiêu biểu đối với các tổ chức khác trên thế giới”, Rooryck nói, bao gồm cả ở Trung Quốc, Nhật Bản và Hoa Kỳ.

Đồng tình với ý kiến đó, Marc Schiltz, chủ tịch một nhóm các nhà lãnh đạo cOAlition S và chủ tịch hiệp hội các nhà tài trợ Science Europe tại Brussels, nói rằng chính sách UKRI sẽ là “một hình mẫu và nguồn cảm hứng cho các cơ quan tài trợ khác trên toàn thế giới”.

Nature, Sciencemag, Sciencebusiness