Thuốc mới điều trị tâm thần phân liệt có thực sự hứa hẹn?

Kể từ khi loại thuốc điều trị tâm thần phân liệt với cơ chế mới đầu tiên trong nhiều thập kỷ được Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt vào tháng Chín vừa qua, một số nhà nghiên cứu đã gọi đây là kỷ nguyên mới của y học tâm thần. Hiện có khoảng sáu loại thuốc tương tự đang trong các giai đoạn phát triển khác nhau, chủ yếu ở giai đoạn thử nghiệm lâm sàng sớm, để điều trị tâm thần phân liệt, bệnh Alzheimer và các bệnh liên quan đến não khác. Tuy nhiên, thành công của những loại thuốc này chưa chắc chắn. Tuần trước, một thử nghiệm về loại thuốc điều trị tâm thần phân liệt được kỳ vọng cao đã mang lại kết quả đáng thất vọng.

Trong nhiều thập kỷ, các loại thuốc điều trị tâm thần phân liệt hoạt động bằng cách giảm hoạt động của dopamine – một hóa chất liên quan đến các triệu chứng chính của bệnh như ảo giác và hoang tưởng. Loại thuốc mới vào tháng Chín, KarXT (tên thương mại là Cobenfy), lại nhắm vào các thụ thể muscarinic,đóng vai trò quan trọng trong việc truyền tín hiệu trong hệ thần kinh, đặc biệt là ở hệ thần kinh trung ương (não và tủy sống) và hệ thần kinh tự chủ (điều khiển các hoạt động không ý thức như tiêu hóa, nhịp tim). KarXT có tác dụng chống loạn thần và cải thiện nhận thức.

“Tôi chưa từng thấy sự hào hứng nào lớn đến vậy với một phương pháp mới trong tâm thần học suốt sự nghiệp của mình,” nhà dược học Jeffrey Conn tại Đại học Vanderbilt, Tennessee, nói.

Thành công của KarXT đã làm hồi sinh mối quan tâm đến thuốc muscarinic. “Khám phá thuốc đang quay trở lại lĩnh vực tâm thần học,” Arthur Christopoulos - nhà dược học phân tử tại Đại học Monash, Úc, nhận định.

Tuy nhiên, phát triển thuốc mới là một con đường dài và khó khăn. Ngày 11/11, Abbvie - công ty dược phẩm tại Illinois, Hoa Kỳ, thông báo rằng thuốc muscarinic điều trị tâm thần phân liệt của họ không cho kết quả vượt trội so với giả dược. Điều này đặt ra câu hỏi về tương lai của các loại thuốc muscarinic khác.

Con đường bào chế KarXT cũng không dễ dàng. Một thành phần chính của nó, xanomeline, được phát triển từ những năm 1990 và được chứng minh là có khả năng giảm triệu chứng loạn thần ở bệnh nhân Alzheimer. Tuy nhiên, nhiều người tham gia thử nghiệm lâm sàng 1 đã ngừng sử dụng thuốc vì tác dụng phụ như bị buồn nôn và nôn mửa. Các thụ thể muscarinic hiện diện khắp não và cơ thể, nên các loại thuốc nhắm vào chúng có thể gây ra tác dụng rộng rãi.

Năm 2009, Karuna Therapeutics kết hợp xanomeline với trospium, một hợp chất chặn thụ thể muscarinic nhưng không xâm nhập vào não, giúp giảm tác dụng phụ. Sự kết hợp này tạo nên KarXT. Trong các thử nghiệm lâm sàng, những bệnh nhân tâm thần phân liệt dùng KarXT đã nhận được lợi ích chống loạn thần và cải thiện nhận thức, với tác dụng phụ nhẹ hơn so với dùng xanomeline.

Xanomeline chủ yếu tác động đến hai trong năm loại thụ thể muscarinic (cụ thể là M1 và M4). Các nghiên cứu trên động vật cho thấy thụ thể M4 liên quan chặt chẽđến hiệu quả chống loạn thần, còn M1 ảnh hưởng đến nhận thức. Nhiều loại thuốc hiện nay tập trung vào một trong hai thụ thể này để tăng hiệu quả và giảm tác dụng phụ.

Bristol Myers Squibb (BMS), công ty đã mua lại Karuna, đang thử nghiệm xem liệu KarXT có thể điều trị chứng loạn thần ở bệnh Alzheimer và liệu nó có lợi cho việc điều trị rối loạn lưỡng cực hay không. Các nhà nghiên cứu cũng đang phát triển thuốc nhắm vào thụ thể M1 để làm chậm quá trình suy giảm nhận thức ở bệnh Alzheimer và làm chậm tiến triển của bệnh này hay không. Một số nghiên cứu khác thì tìm hiểu việc ngăn chặn thụ thể M1 giúp ích gì cho những người bệnh Parkinson.

Dù KarXT mang lại kỳ vọng lớn, tác dụng thực tế của nó cần thêm thời gian để kiểm chứng. Trong các thử nghiệm, bệnh nhân được điều trị tại bệnh viện – môi trường ít chịu tác động bên ngoài. Tuy nhiên, trong các nghiên cứu theo dõi một năm với bệnh nhân ngoại trú, 11–18% đã ngừng dùng thuốc vì tác dụng phụ. Việc ngừng thuốc là vấn đề phổ biến với nhiều loại thuốc tâm thần phân liệt khác.

“Chúng ta còn nhiều điều cần tìm hiểu về những loại thuốc này,” nhà tâm thần học Carol Tamminga tại Trung tâm Y tế UT Southwestern, Texas, kết luận.