Tiến tới một nền nông nghiệp xanh

Vì sao màu xanh được nhắc đến như là một đích đến hướng tới ở nhiều cấp độ khác nhau, nhiều lĩnh vực khác nhau? Và, một nền nông nghiệp xanh như một cam kết của các quốc gia, vùng lãnh thổ khi muốn tham gia, mở rộng hoạt động thương mại toàn cầu, là như thế nào?

Suốt chiều dài lịch sử dân tộc, Nông nghiệp Việt Nam đã đạt được nhiều thành tích, thậm chí được xem là kỳ tích. Nhờ nông nghiệp, một đất nước, từ thiếu ăn, dần trở thành một quốc gia không chỉ góp phần đảm bảo an ninh lương thực quốc gia, mà còn xuất khẩu nông sản khắp thế giới. Nhờ nông nghiệp, dù trải qua nhiều cuộc chiến tranh,“thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”. Nhờ nông nghiệp, trong điều kiện giãn cách xã hội do dịch bệnh Covid-19, chuỗi cung ứng có lúc đứt gãy, nhưng lương thực, thực phẩm thiết yếu vẫn đến được từng nhà. Nhờ nông nghiệp, năm 2021 xuất khẩu nông sản lập nên một kỳ tích mới khi thu về 48,9 tỷ USD, tăng trưởng khu vực nông nghiệp 2,9%. Và, vai trò “trụ đỡ” của ngành nông nghiệp một lần nữa được nhắc đến.

Tăng trưởng của nền nông nghiệp truyền thống dựa vào thâm dụng tài nguyên thiên nhiên, từ đất cho đến nước, thậm chí là cả không khí. Tăng trưởng của nền nông nghiệp truyền thống còn dựa vào thâm dụng sức lao động, những người nông dân cần cù, tay lấm chân bùn. Tăng trưởng của nền nông nghiệp truyền thống còn dựa vào thâm dụng nguồn vốn, những khoản đầu tư tài chính từ nông dân đến doanh nghiệp. Nói cách khác, nông nghiệp truyền thống tăng trưởng dựa trên những tài nguyên hữu hình, có thể đong đo đếm được. Tài nguyên hữu hình nên cũng hữu hạn, nguồn lực ngày càng chạm ngưỡng. Tài nguyên thiên nhiên dần suy kiệt. Sức lao động dần chuyển sang những ngành nghề mang lại thu nhập cao hơn. Những khoản đầu tư được rót vào những khu vực thu về lợi nhuận nhanh hơn, cao hơn và ít rủi ro hơn.

Vậy là năng suất lao động đạt ngưỡng. Vậy là con người lần lượt rời khỏi khu vực nông nghiệp, nông thôn. Vậy là các khoản đầu tư chuyển sang khu vực công nghiệp, dịch vụ. Khi cơ hội trong nông nghiệp không còn đủ sức hút, nông nghiệp đứng trước ngã rẽ. Ngoài ra, nông nghiệp còn chịu sự tác động của bối cảnh bất định, biến động, phức tạp và có phần mơ hồ. Biến đổi khí hậu và thời tiết cực đoan đi kèm những cú sốc thiên tai, dịch bệnh bất thường. Biến động thị trường, thị trường có độ co giãn sâu, vừa mở vừa đóng, khi mở khi đóng. Biến chuyển xu thế tiêu dùng, tiêu dùng sản phẩm không chỉ phụ thuộc vào giá cả, chất lượng, mà còn trách nhiệm với cộng đồng, với môi trường thiên nhiên, đa dạng sinh học.

May mắn thay, dù là đất nước giàu hay nghèo, văn minh hay lạc hậu, lớn hay nhỏ, đều cần đến ngành nông nghiệp: “hết gạo chạy rông, nhất nông nhì sĩ”. Bất cứ nghề nào cũng cần đến bữa ăn hằng ngày. Dù muốn hay không, nông nghiệp vẫn tồn tại, mà không những tồn tại, nông nghiệp luôn hòa cùng nhịp thay đổi của cuộc sống.

Nhưng, cuộc sống luôn không phải luôn là con đường thẳng tuyến tính, nông nghiệp cũng vậy. Những phát kiến mới liên tục ra đời trong nông nghiệp được sự hỗ trợ của nền kinh tế tri thức và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Những nghiên cứu khoa học và công nghệ mới dần phủ trên những cánh đồng và gõ cửa từng ngôi nhà của người nông dân, nhà máy xí nghiệp của doanh nghiệp. Máy móc thiết bị nông nghiệp được tự động hóa và robot hóa, thay thế sức người trong tất cả các khâu sản xuất. Tạo ra giống mới, phục tráng giống bản địa, cải tiến quy trình nuôi trồng, đưa công nghệ vào khâu thu hoạch và sau thu hoạch. Máy bay không người lái phun phân thuốc thay con người. Chiếc điện thoại thông minh có thể điều khiển tưới tiêu, thu thập dữ liệu thời tiết, dịch bệnh, nắm bắt kịp thời giá cả, giới thiệu và kết nối tiêu thụ nông sản.

Tất cả các quy trình sản xuất hướng tới tiết kiệm chi phí đầu vào: tưới tiết kiệm nước, sử dụng phân thuốc chính xác để giảm vật tư, sử dụng phụ phẩm để tuần hoàn tạo ra sản phẩm mới. Những mô hình nông nghiệp mới, “thuận thiên”, phù hợp với điều kiện tự nhiên, từng vùng sinh thái. Thâm canh và quang canh. Luân canh và xen canh. Độc canh và đa canh. Sản xuất theo chiều rộng và sản xuất theo chiều cao, như mô hình trồng rau thẳng đứng, tiết kiệm diện tích, tận dụng không gian. Những mô hình tích hợp đa ngành, đa dụng, đa giá trị: trồng trọt kết hợp với thủy sản, chăn nuôi với năng lượng mặt trời, nông nghiệp với du lịch…

Nhờ khoa học và công nghệ, con người có thể sản xuất, canh tác ở những vùng đất bị sa mạc hóa, nhiễm mặn hay với những điều kiện thiên nhiên khắc nghiệt khác. Nhờ vào khoa học và công nghệ, những mô hình nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn, nông nghiệp thông minh, nông nghiệp chính xác dựa trên công nghệ số… ra đời, tạo ra diện mạo mới cho nền nông nghiệp. Nhờ vào khoa học và công nghệ, đầu ra của nông nghiệp không chỉ giới hạn là thực phẩm, mà còn tiếp tục tạo ra những giá trị tăng thêm, khi chế biến sâu nông sản thành dược phẩm, mỹ phẩm. Các sản phẩm tích hợp đa giá trị, thực phẩm đa chức năng tạo ra cơ hội cho đổi mới, sáng tạo và khởi nghiệp. Nhờ vào khoa học và công nghệ, những mô hình sản xuất dựa trên mô phỏng vòng tuần hoàn của tự nhiên đã phần nào tái tạo cho thiên nhiên những gì con người đã lấy đi trong quá trình sản xuất.

Tóm lại, từ là một ngành sản xuất, nông nghiệp dần chuyển sang một nền kinh tế tích hợp đa giá trị, trong đó đặc biệt là giá trị do khoa học và công nghệ mang lại. Một nền nông nghiệp xanh, sinh thái sẽ được hiện thực hóa khi và chỉ khi đẩy mạnh các chương trình nghiên cứu khoa học, công nghệ giải đáp đúng và trúng những câu hỏi sinh động từ cuộc sống. Từ những câu hỏi đúng và trúng, những sản phẩm nghiên cứu khoa học sẽ nhanh chóng đi vào cuộc sống, tạo sức bật cho nền nông nghiệp mới, nông nghiệp xanh và sinh thái.

Và mai này, màu xanh, màu biểu tượng của sự an toàn, của sự sinh sôi, phát triển, màu của sự tái sinh, tươi mát, màu của thiên nhiên, sẽ phủ khắp mọi nơi trên mảnh đất hình chữ “S” này!