Đó là một trong những câu hỏi quan trọng được đặt ra tại tọa đàm “Ứng dụng Kinh tế Nền tảng Số tăng sức cạnh tranh cho Việt Nam” do UP Gen phối hợp với Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính Sách (VEPR) tổ chức ngày 20/2/2020. Tọa đàm là buổi thứ 4 trong chuỗi chuyên đề về Kinh tế nền tảng số của VEPR
phát trực tiếp cho cộng đồng.
Cuộc đua "đốt tiền"
Trong vòng hơn 10 năm trở lại, các nền tảng như Facebook, Google, Grab, Airbnb, Alibaba… đã thay đổi cách thức kinh doanh và thói quen tiêu dùng trên toàn cầu cũng như ở các quốc gia như Việt Nam. “Không thể chối bỏ rằng kinh tế nền tảng số đã xảy ra và dù muốn hay không Việt Nam cũng đã tham gia vào nó. Vấn đề ở đây là chúng ta muốn tham gia với tư cách chỉ là người dùng, hay còn là người chơi để tạo dựng những nền tảng hữu hiệu của riêng mình?”, TS. Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng VEPR, nêu câu hỏi.
Câu trả lời là có. Trong các lĩnh vực như thương mại điện tử, vận tải, logistics, du lịch, giáo dục, mạng xã hội, công nghệ tài chính…, xuất hiện không ít tên tuổi Việt cạnh tranh với các thương hiệu nước ngoài. Ví dụ rất điển hình là Be Group – một công ty gọi xe công nghệ nội địa đang cạnh tranh chủ yếu với hai ông lớn Grab (từ Singapore) và GoViet (từ Indonesia) ngay trên sân nhà.
Nhưng cũng như nhiều câu chuyện của startup công nghệ khác, cuộc cạnh tranh nền tảng là cuộc đua “đốt tiền” nhằm chiếm lĩnh thị trường. Các nền tảng đều dựa trên hiệu quả kinh tế theo quy mô – càng là kẻ đến trước, càng có nhiều người dùng thì lợi ích thu được trong tương lai sẽ càng lớn.
Một bí mật mà ít người ngoài ngành hiểu được tại sao các quỹ đầu tư quốc tế và tập đoàn lớn có thể liên tục đổ hàng trăm triệu đô vào những nền tảng chắc chắn sẽ lỗ ròng trong 5-10 năm tiếp theo, đó là vì ‘họ chấp nhận trả trước để thay đổi hành vi’.
“Một khi hành vi tiêu dùng thay đổi thì chúng ta sẽ có cả một thị trường kiểu khác. Khi đó, lợi ích đến từ những nền tảng khác được xây dựng trên nền tảng ban đầu, chứ không đến từ nền tảng gốc”, ông Đỗ Hoài Nam, Chủ tịch Hội đồng Quản trị UPGen Việt Nam, chia sẻ.
Chẳng hạn, Facebook đang có 2,4 tỷ người dùng trên toàn cầu nhưng không một ai phải trả tiền để sử dụng mạng xã hội này. Thay vào đó, doanh thu của công ty đến từ việc quảng cáo (98,5%) trên chính nền tảng của mình. Sau vài năm đầu lỗ ròng, hiện tại Facebook thu về lợi nhuận quảng cáo trung bình trên 1,5 tỷ USD/tháng. Năm ngoái, công ty này còn tính đến việc phát triển đồng tiền điện tử Libra của riêng mình – điều đang bị các chính phủ kìm hãm bởi nguy cơ gây xáo trộn hệ thống tài chính toàn cầu.
Ngay tại thị trường Việt Nam, hiện không có một sàn thương mại điện tử lớn nào – từ Tiki, Lazada, Shoppee, Sendo - có khoản lỗ dưới 1.000 tỷ đồng/năm, tuy vậy dòng tiền đầu tư nước ngoài vẫn đổ mạnh vào các công ty này. Tương tự với Grab, tổng lỗ lũy kế sau 5 năm hoạt động tại Việt Nam là hơn 2.600 tỷ đồng. Nhưng bên cạnh con số lợi nhuận âm chắc chắn sẽ còn tiếp tục trong vài năm tới, thì số liệu tài chính vẫn chỉ ra rằng Grab đang mở rộng kinh doanh và tăng trưởng nhanh. Trên nền tảng gọi xe ban đầu, Grab đã mở rộng sang một loạt lĩnh vực như giao hàng (Grab Express), giao đồ ăn (GrabFood), ví điện tử (Moca trên ứng dụng Grab)…
Dịch vụ đặc thù và lợi thế bản địa
Không khó để nhận ra vì sao kinh tế nền tảng phát triển và có sức tác động mạnh mẽ đến vậy. Tiềm năng hứa hẹn của thị trường sau khi người dùng thay đổi hành vi giống như một “miếng bánh ngọt” khiến tất cả mọi người đều muốn có phần. Nhưng nền tảng nào doanh nghiệp Việt Nam cần phải tự làm?
“Có một số dịch vụ đặc thù cho đất nước nên có nền tảng riêng, nếu không tự làm thì 10-20 năm nữa chúng ta vẫn chỉ người đi làm thuê và không có được dữ liệu của chính mình”, ông Trần Thanh Hải, cựu CEO Be Group, đồng sáng lập VNG Corporation, chia sẻ. Tuy vậy theo ông Hải, “chúng ta không phải làm tất cả nền tảng”. Chẳng hạn, việc có thêm một vài mạng xã hội nội địa không nhiều khác biệt so với Facebook có lẽ là một sự lãng phí lớn của cộng đồng và không cần thiết khi Việt Nam đã có sẵn một mạng xã hội tương đối lớn là Zalo.
Đưa ra ý kiến có đôi chút khác biệt với hướng tiếp cận ‘đảm bảo kiểm soát’ của cựu CEO Be Group, ông Đỗ Hoài Nam đưa ra nhận định dựa trên lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp và cho rằng “chúng ta nên làm những nền tảng mà ta có lợi thế bản địa”. Theo ông Nam, việc cạnh tranh tài chính để phát triển một mô hình tương tự như các nền tảng nước ngoài là điều vô cùng bất lợi, nên doanh nghiệp nội địa phải cạnh tranh bằng giá trị, tức ‘đấu sức’ trên những mặt khác như công nghệ, hiểu biết bản địa, văn hóa…
Có những nền tảng mang tính quốc tế cao được xây dựng và hoạt động bằng những lợi thế có thể dùng ở bất kì đâu trên thế giới, nhưng cũng có những nền tảng phải hoạt động dựa trên rất nhiều nguồn đầu vào của địa phương – chẳng hạn gọi xe công nghệ, giao đồ sẽ cần dùng các tài xế, xe cộ, nhiên liệu, đồng tiền của thị trường nội địa và phục vụ khách hàng tại chỗ. “Tôi cho rằng những nền tảng dựa trên địa phương nên được quản lý bởi địa phương”, ông Đỗ Hoài Nam cho biết.