FlyFeed - Tận dụng côn trùng để giải quyết cuộc khủng hoảng lương thực

Lướt trên các website du lịch, không khó để ta bắt gặp những thông tin thú vị rằng “người Việt Nam ăn rất nhiều loại bọ, côn trùng” như cào cào, bọ cạp, đặc biệt là tằm, nhộng ong và dế. “Những con bọ này thường được chiên lên vàng ươm, ướp với các loại thảo mộc hoặc nước xốt đặc biệt”, một du khách kể lại và gọi đó là “một nét văn hóa kỳ lạ”.

Song trong những năm gần đây, chính nét văn hóa được xem là kỳ lạ đó đã trở thành một hướng đi mới nổi trong giới khởi nghiệp công nghệ thực phẩm. Giờ đây, chính những loại côn trùng tưởng chừng khó ăn này lại trở thành một nguồn cung cấp protein chất lượng, được chế biến và xuất khẩu sang các nước phát triển.

Với những người đã từng xem việc ăn côn trùng là dấu hiệu của một lối sống tụt hậu, hoang dã, đây có thể là điều vô cùng khó tin; song trong bối cảnh các phương pháp chăn nuôi truyền thống không thể đáp ứng đủ số lượng và chất lượng thực phẩm cho nhu cầu khổng lồ của con người, việc khai thác protein từ côn trùng là một giải pháp hợp lý. Nhu cầu về lương thực ngày càng tăng bắt nguồn một phần từ việc mọi người có xu hướng ăn nhiều thịt và hải sản hơn. Từ năm 1961 đến năm 2021, lượng protein tiêu thụ hằng ngày từ thịt và các sản phẩm có nguồn gốc động vật của mỗi người châu Á đã tăng hơn 600%. Dân số bùng nổ, thu nhập cao hơn và tốc độ đô thị hóa ngày càng nhanh chóng sẽ thúc đẩy nhu cầu về thịt và hải sản tăng 78% từ năm 2017 đến năm 2050.

Thêm vào đó, hiện nay ngành chăn nuôi đang phải chịu trách nhiệm cho 14,5% lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính toàn cầu. Cứ theo đà này, việc tăng cường sản xuất theo hướng truyền thống sẽ chỉ làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng khí hậu. Điều này gợi mở cho các công ty khởi nghiệp công nghệ tìm kiếm những ý tưởng mới để tạo ra nguồn protein thay thế - với cách thức sản xuất bền vững và lành mạnh hơn.

Bên cạnh thịt “chay” từ đậu nành, trái cây hoặc một số loại cây trồng, thịt trong ống nghiệm, có một nguồn protein thay thế khác, mặc dù ít được nhắc đến hơn, là côn trùng - thực phẩm giàu chất xơ, protein. So với các vật nuôi thông thường, côn trùng ăn ít thức ăn hơn, phát triển và sinh sản nhanh. Quá trình nuôi côn trùng cũng tạo ra ít chất thải hơn và thải ra lượng khí nhà kính nhỏ hơn, dẫn đến lượng khí carbon phát thải ít hơn nhiều so với chăn nuôi gia súc.

Đó là lý do vì sao FlyFeed - công ty khởi nghiệp có trụ sở ở Estonia - quyết định mở một trang trại côn trùng quy mô công nghiệp tại Đồng Tháp, nơi sẽ sản xuất protein, axit béo và phân bón từ côn trùng với giá cả phải chăng. Công ty khởi nghiệp công nghệ nông nghiệp này được thành lập vào tháng 11/2021, có trụ sở tại Tallinn, Estonia. Trước khi sáng lập FlyFeed, Arseniy Olkhovskiy từng là Trưởng phòng Tăng trưởng tại LegionFarm - công ty do Ngân hàng Silicon Valley, quỹ đầu tư TMT tài trợ.

Theo đại diện FlyFeed, côn trùng tuy “nhỏ nhưng có võ”, chúng sẽ góp phần giải quyết cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu. Bước đầu, từ nguyên liệu ruồi lính đen, FlyFeed sẽ sản xuất protein, axit béo làm thức ăn cho vật nuôi và sản xuất phân bón cho cây trồng; và trong tương lai, họ sẽ chế biến các loại côn trùng làm thực phẩm cho con người.

Vì sao lại là ruồi lính đen? Ruồi lính đen được coi là loài không gây hại, phân bố khắp nơi trên thế giới và không mang các tác nhân gây bệnh như ruồi nhà. Ấu trùng ruồi lính đen có thể sinh trưởng rất nhanh. Thức ăn của chúng khá đa dạng, đồng thời cũng là chất nền, từ phân bón chăn nuôi, đến các loại rác thải thực phẩm, phụ phẩm nông nghiệp. Một chu kỳ sinh trưởng của ấu trùng ruồi lính đen kéo dài 15 ngày tới khi đạt trọng lượng trung bình 0,25 g trong điều kiện nhiệt độ tối ưu (30ºC). Thành phần dinh dưỡng của ruồi lính đen trước giai đoạn hóa nhộng là: 43 - 51% protein, 15 - 18% chất béo, 2.8 - 6.2% canxi, 1 - 1.2% phốt pho, đủ chất dinh dưỡng làm thức ăn chăn nuôi như lợn, gà, vịt,… đồng thời là thức ăn sống tốt nhất để nuôi các động vật đặc sản như tôm, cua, cá, lươn, ếch. Chi phí để nuôi ruồi rất thấp, trại nuôi không cần tốn nhiều diện tích và cũng không ảnh hưởng xấu đến môi trường.

“Năm 2021, các nhà đầu tư trên thế giới đã rót 5 tỷ USD vào lĩnh vực công nghệ nông nghiệp, nhằm giảm thiểu mức độ phụ thuộc vào nguồn tài nguyên thiên nhiên - vốn đang dần cạn kiệt”, Arseniy Olkhovskiy cho biết. Hiện tại anh đảm nhận vị trí CEO của công ty. Protein từ côn trùng là một giải pháp hiệu quả có thể biến đổi nguồn tài nguyên không ăn được thành protein bổ dưỡng. “Chúng tôi đã tiến hành các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm và được chính quyền địa phương tại Việt Nam phê duyệt. Nếu trang trại đầu tiên thành công, chúng tôi sẽ mở thêm 10 trang trại ở châu Á và châu Phi vào năm 2026, hướng đến mục tiêu giải quyết cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu.”

Thực chất, việc nuôi ruồi lính đen làm nguồn cung cấp protein cho vật nuôi không phải là một việc xa lạ đối với người nông dân tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long. Song một trong những điểm khác biệt của FlyFeed đó là họ có một quy trình chuẩn chỉ tuân thủ chất lượng nghiêm ngặt.

Dự án hoạt động theo quy trình khép kín từ khâu nhập nguyên liệu, nuôi ruồi lính đen đến tạo ra sản phẩm protein, chitine, axit béo và các sản phẩm thức ăn chăn nuôi, phân bón. Thiết bị sử dụng nhập từ châu Âu. Đặc biệt, hệ thống xử lý nước thải bằng công nghệ sinh học, đảm bảo nước thải ra môi trường là nước sạch có thể tái sử dụng.

“Nhà máy trong trang trại sẽ được trang bị các thiết bị công nghệ hàng đầu để quản lý toàn bộ hoạt động, vòng đời của ruồi lính đen, và kiểm soát các điều kiện như nhiệt độ”, Tiến sĩ Nathalie Berezina, Giám đốc Công nghệ của FlyFeed, chuyên gia trong lĩnh vực hoá học hữu cơ và công nghệ sinh học, cho hay.

Trong quá trình xây dựng trang trại tại Đồng Tháp cho đến khi đi vào hoạt động, FlyFeed cam kết tuân thủ các tiêu chuẩn nghiêm ngặt của EU và các biện pháp an toàn trong từng giai đoạn sản xuất - điều này đồng nghĩa với việc sản phẩm của họ sẽ sẵn sàng để xuất khẩu qua thị trường châu Âu. Tháng trước, FlyFeed vừa hoàn tất vòng hạt giống trị giá 3 triệu Euro, chỉ một năm sau khi startup được thành lập. Nguồn vốn này chủ yếu do các nhà đầu tư thiên thần đầu tư. Bên cạnh đó, startup cũng đã đã ký trước hợp đồng trị giá 10 triệu Euro với các nhà sản xuất thực phẩm hàng đầu châu Âu.

Lý giải việc lựa chọn Đồng Tháp là nơi đầu tiên đặt trang trại nuôi côn trùng, công ty cho hay nơi đây có khí hậu ấm áp, nhiệt độ ngoài môi trường không dao động quá nhiều, nguồn giống ruồi lính đen cũng vô cùng phong phú. “Nơi đây gần cảng Sài Gòn, giúp quá trình vận chuyển ra nước ngoài dễ dàng hơn”. Đáng chú ý, Đồng Tháp - nơi hoạt động trồng trọt diễn ra quanh năm - giúp công ty đảm bảo được nguồn phế phẩm nông nghiệp làm thức ăn cho ruồi.

Hiện tại, công ty đã phát triển một quy trình sản xuất sử dụng phụ phẩm hữu cơ làm thức ăn cho côn trùng, giảm giá thành cuối cùng của protein sản xuất và giúp chính quyền địa phương giải quyết vấn đề rác thải thực phẩm.

Dự kiến, trang trại tại Đồng Tháp sẽ có tổng diện tích khoảng 20.000m2, sản xuất hơn 17,5 nghìn tấn sản phẩm côn trùng mỗi năm, gồm mỡ côn trùng, bột đạm và phân bón. Tỉnh Đồng Tháp hỗ trợ FlyFeed đất để xây dựng trang trại; đổi lại, công ty cam kết xử lý tới 40 nghìn tấn phụ phẩm, phế phẩm nông nghiệp mỗi năm (chẳng hạn như trái cây, rau, cà phê và ngũ cốc), đồng thời mang lại cơ hội việc làm cho 200 nhân công trong khu vực.

Trên thực tế, FlyFeed không phải là công ty tiên phong trong lĩnh vực này. Trước đó, công ty Insectta có trụ sở tại Singapore đã nuôi ruồi lính đen theo phương pháp không chất thải. Họ tận dụng thức ăn thừa làm thức ăn cho giòi ruồi lính đen. Chất bài tiết từ giòi có thể được chuyển thành phân bón nông nghiệp. Insectta cũng đã tìm ra cách xử lý lớp vỏ của ruồi lính đen thành một nguồn nguyên liệu sinh học bền vững trong nhiều loại dược phẩm và mỹ phẩm.

Hiện tại, chưa thể khẳng định trước được rằng liệu chiến lược kinh doanh của FlyFeed có thành công hay không; song rõ ràng, đây là một hướng phát triển giàu tiềm năng. Theo dự tính, nếu việc kinh doanh ổn thỏa, sau khi xây dựng được các trang trại trên khắp thế giới, FlyFeed sẽ tiếp tục sản xuất bột côn trùng làm thực phẩm cho người vào năm 2027.

Có thể thấy mặc dù đặt trang trại tại Đồng Tháp, nhưng thị trường mà FlyFeed hướng tới trước mắt vẫn là thị trường châu Âu. Điều này khá dễ hiểu, nhưng lại có phần… tréo ngoe, bởi chính những người tiêu dùng châu Á - ngay cả với một số nước Đông Nam Á, nơi có những khu vực vẫn ăn nhộng, châu chấu, đuông dừa - lại chính là tệp khách hàng chưa thực sự chấp nhận protein từ côn trùng, trong khi Mỹ và những quốc gia châu Âu có phần cởi mở hơn nhiều.

Điều này đã từng được Bicky Nguyễn, đồng sáng lập Cricket One - startup Việt Nam chuyên phát triển hệ thống nuôi dế có thể chế biến dế thành các nguyên liệu giàu protein cho các nhà sản xuất thực phẩm - chia sẻ trên Cafebiz vào tháng 6/2020. Ra đời năm 2016 và chỉ trong hơn 5 năm, Cricket One đã lọt top 3 doanh nghiệp ngành dế của thế giới. Hiện tại, startup này chủ yếu xuất khẩu vào các nước phương Tây, khi 60% doanh thu đến từ Mỹ, 30% đến từ châu Âu và 10% đến từ Nhật Bản.Theo đó, thị trường Việt Nam chỉ chiếm 0,0001% doanh thu của startup, “hiện Cricket One đang có kế hoạch marketing ở thị trường Việt Nam, nhưng tất nhiên vẫn là kênh B2B. Tư duy của thị trường Việt Nam mình khá khó khăn với người tiên phong, nhưng chỉ cần thị trường thế giới chấp nhận sản phẩm đó, khi quay lại trong nước sẽ dễ dàng hơn. Nếu cố gắng “educate” (giáo dục khách hàng) thị trường Việt Nam, chắc Cricket One sẽ hết tiền nhanh!”, chị Bicky Nguyễn chia sẻ trong bài phỏng vấn1.

Tuy nhiên, trước mắt, trước khi tính đến việc tiếp cận đối tượng khách hàng nào, FlyFeed sẽ phải mất thêm thời gian để Chính phủ xem xét tính pháp lý của việc nuôi ruồi lính đen. Trong buổi làm việc với FlyFeed về dự án nuôi ruồi lính đen và nhà máy chế biến sản phẩm từ ruồi lính đen trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Tháp Huỳnh Minh Tuấn cho hay đối tượng ruồi lính đen chưa đưa vào danh mục được nuôi tại Nghị định 13 của Chính phủ. Song, cũng theo ông, việc thực hiện dự án vẫn đầy khả quan khi “hiện nay, các bộ, ngành liên quan cũng đang kiến nghị và chờ Chính phủ xem xét. Trong thời gian chờ đợi, tỉnh cũng đề xuất nhà đầu tư thực hiện song hành việc hoàn chỉnh dự án đầu tư gửi về Sở Kế hoạch và Đầu tư, thực hiện ngay dự án [hợp tác với FlyFeed] khi có quyết định của Chính phủ”, ông kết luận.2