Công bố nghiên cứu chạy đua với dịch bệnh

Ảnh: Wired.

Jonathan Read là một nhà dịch tễ học tại Đại học Lancaster có năng suất xuất bản rất “khủng”. Anh luôn tuân theo những cách thức xuất bản truyền thống là nộp bài cho tạp chí, được chấp nhận, nhận ý kiến ​​bình duyệt và chỉnh sửa lại bài báo rồi xuất bản. Nhưng vài năm trước, anh bắt đầu nhận thấy [quá trình này] rầy rà và thường chậm chạp hơn nhiều so với tốc độ dịch bệnh. Và ngay cả khi quá trình này được thúc đẩy nhanh hơn thì vẫn còn liên quan đến những cân nhắc bên cạnh đó về tính chuẩn xác và tin cậy. Khi gửi các bài tạp chí về dịch bệnh Ebola vào mùa hè năm 2014, Read cảm thấy các tạp chí còn không chú ý đến nghiên cứu của nhóm mình bằng các bài viết của các nhà báo. “Lúc đó, tôi đã nghĩ, lần sau mà như thế này thì chỉ nên viết blog thôi”, Read nói.

Bây giờ Read đang nghiên cứu về Coronavirus kể từ khi đợt dịch nCoV 2019 bắt đầu lan rộng. Read nghĩ rằng nên bỏ qua truyền thống xuất bản “khủng” trước đây, nghĩa là “thay vì chỉ cố gắng gửi bài đến tạp chí chuyên ngành, thì điều quan trọng hơn là phải nói những gì đang xảy ra”, Read nói. Nhóm của anh đã gửi thẳng bản thảo bài báo “Viruscorona nCoV 2019: ước tính ban đầu về các thông số dịch tễ học và dự báo về tình hình dịch bệnh” trên medRxiv – một trang chủ lưu trữ các bài viết về khoa học sự sống. Không bình duyệt, không chỉnh sửa. Chỉ cần nhấn một nút gửi và giờ bài báo ở trên internet. Nói chung có lẽ điều này cũng tốt cho khoa học, nó đang làm thổi bùng lên trên mạng xã hội một vấn đề mới giữa truyền thông khoa học và bệnh truyền nhiễm.

Các tạp chí khoa học truyền thống đã mở ra các quy trình khẩn cấp khác nhau để tăng tốc chu kỳ xuất bản về các bệnh dịch, và trước hết là với nhóm xuất bản trả tiền. Dầu sao các nhóm nghiên cứu trên thế giới cũng đang tạm gạt các quy trình, để truyền thông không chỉ những kết luận ban đầu mà còn giải thích cả phương pháp và cách tiếp cận của họ. Các nhà nghiên cứu cho biết, tốc độ và số lượng xuất bản các bản thảo nghiên cứu về đợt dịch này là chưa từng có.

Trong tuần này, các bài báo về coronavirus đã thống lĩnh 10 vị trí hàng đầu trên Rxivist, trang theo dõi lượng truy cập và các chủ đề trên cơ sở dữ liệu bioRxiv. Ran Blekhman, nhà nghiên cứu bộ gene của Đại học Minnesota, người kiêm nhiệm việc phụ trách điều hành Rxivist cho biết đã có khoảng 29.000 lượt tải xuống các bài báo trong top 10 này. Có một bài công bố đã được xuất bản sáu ngày trước và đã trở thành bài được tải xuống nhiều nhất từ trước tới nay trong Danh mục các nghiên cứu về Vi sinh vật và là bài báo được tải xuống nhiều thứ 17 trong tất cả các bài báo đã từng được tải xuống”, Mitch Blekhman nói, “tôi chưa từng chứng kiến điều này trước đây”.

Đây là tin tốt, bởi vì điều đó đang khiến cho khoa học đi nhanh hơn và tốt hơn cũng như giúp các nhà khoa học sự sống tham gia vào các lĩnh vực khác [trong đời sống] theo một cách thức mới.

“Lợi ích căn bản có lẽ là ở chỗ các nhà khoa học có thể cải thiện công việc của mình, để cùng theo dõi những gì các nhà khoa học khác đang làm, cùng trao đổi và đưa ra một số đồng thuận hoặc phản biện. Nhất là trong bối cảnh đối với các dịch bệnh đang bùng phát, tôi nghĩ cho dù một tạp chí có cố gắng thực hiện quy trình xuất bản nhanh nhất có thể đi nữa thì vẫn khó tránh khỏi chậm trễ”, Maia Majumder, nhà dịch tễ học tính toán tại Bệnh viện Nhi và Trường Y Harvard nhận xét.

Các tạp chí bây giờ cũng xem xét lại quy trình xuất bản của mình. Các tên tuổi lớn như The Lancet, Science và The New England Journal of Medicine đều đã cho biết rằng công bố bản thảo không ảnh hưởng tới việc một bài báo đang trong guồng thẩm định với các mức độ rõ ràng và đầy đủ khác nhau. Thay đổi chính sách đó đã giúp loại bỏ bớt trở ngại; bây giờ không ai còn phải cân nhắc giữa vấn đề đạo đức trong xuất bản kết quả khoa học và công khai nghiên cứu có khả năng cứu sống sinh mạng trong lĩnh vực cần thúc đẩy nhanh. Thực tế là khoảng hai phần ba các bài báo được đăng bản thảo trên cơ sở dữ liệu bioRxiv tiếp tục được công bố trên các tạp chí có bình duyệt.

Như thế nghĩa là mặt khác, các tạp chí vẫn cố gắng phân biệt chất lượng giữa hai loại xuất bản này. “Chúng tôi không thể xuất bản bài báo nếu nó không đạt tiêu chuẩn và không xứng đáng với sự kỳ vọng của độc giả. Các bác sĩ mong muốn chúng tôi sẽ giúp họ chọn lọc và tập trung”, Edward Campion, thành viên ban biên tập của tạp chí NEJM nói. Campion cho biết tạp chí đã nhận được hơn 50 bài về coronavirus trong năm ngày trước. “Những bài báo được chúng tôi xuất bản là đã được bình duyệt, hiệu đính và chọn lọc”, Campion nói.

Giống như trước những đợt khủng hoảng sức khỏe cộng đồng khác, NEJM và các tạp chí lớn uy tín khác đã tiến hành các thủ tục xuất bản theo cách thức riêng của họ. “Chúng tôi có rất nhiều tài nguyên dữ liệu và có thể xử lý mọi việc rất nhanh chóng”, Lau Campion cho biết. “Một số bài tạp chí đã được xuất bản trong vòng chưa đầy 48 giờ, thậm chí 24 giờ, vẫn duy trì các tiêu chuẩn của chúng tôi”.

Nhưng ngược lại, có một điểm đáng ngại ở chỗ không phải chỉ có giới nghiên cứu khoa học mới đọc được các bản thảo này, mà cả đại chúng cũng có thể tải về đọc được. Khi ấn phẩm này đến với công chúng nhanh hơn mà thiếu đi giải thích cụ thể mà đôi khi có thể khiến cho một số thuyết “âm mưu” được suy diễn, ví dụ như đã có ý tưởng cho rằng coronavirus mới là một loại vũ khí sinh học (mặc dù không có bằng chứng nào cho thấy điều đó). Mặt khác, ngay cả những ý tưởng nghiên cứu chính cũng vẫn cần phải được chỉnh sửa thêm. “Nếu đó chưa phải là xuất bản được bình duyệt, bạn phải lưu ý giải thích điều đó thật rõ ràng khi có ý định chia sẻ cho nhiều người đọc”, ông Maj Majumder nói. “Bởi vì mọi người sẽ đăng một tin gì đó về một bản thảo lên Twitter và rồi lại gỡ nó trong vòng 24 giờ. Nhưng sau đó có thể gây ra một cơn hỗn loạn thông tin về dịch bệnh”.

Đó là những gì đã xảy ra với nhóm nghiên cứu của Read. Họ đã tính toán R0 cho thấy số người có nguy cơ lây nhiễm rất cao. Đó là một chỉ báo về mức độ nghiêm trọng của dịch bệnh này. Sau đó bản thảo của nhóm Read đã được phát tán rộng rãi (viral). Nhóm nghiên cứu của Read đã chỉnh sửa lại con số tính toán, và điều đó là bình thường trong cộng đồng nghiên cứu. Nhưng thông tin trên Twitter thì lại không thể hạ nhiệt theo cách chỉnh sửa đó được nữa. “Tôi không biết là làm thế nào mọi người lấy được những thông tin này và sử dụng nó như thế nào. Chúng tôi không truyền thông về số liệu này”, Read nói.