Tình bạn khác loài trong thế giới động vật?

Hành vi vui đùa của hai con vật cho thấy chúng có sự kết nối tích cực và hòa hợp với nhau. Nhưng liệu động vật có thể làm bạn với nhau như con người hay không?

Ở nhiều loài động vật sống theo bầy đàn, một số hành vi cho thấy chúng có thể thân thiết với một số thành viên trong nhóm hơn những thành viên đồng loại khác (ngoài họ hàng gần gũi hoặc bạn tình của chúng). Ví dụ, những con cá heo đực kiếm ăn bằng bọt biển thường tụ tập với những con đực khác có phong cách kiếm ăn tương tự. Chúng đặt miếng bọt biển lên mõm và dùng nó để lật đá hoặc cát nhằm tìm kiếm cá và các sinh vật nhỏ khác ẩn náu dưới đáy biển. Kỹ thuật này giúp bảo vệ mõm cá heo không bị trầy xước và tránh thương tích trong quá trình săn mồi.

Voi sử dụng những cách chào hỏi đặc biệt khi gặp những con voi mà chúng biết. Chúng chào nhau bằng cách vỗ tai, phát ra tiếng kêu và thực hiện nhiều hành động có chủ đích khác. Động vật linh trưởng thể hiện sự gắn bó mật thiết với những cá thể không phải họ hàng qua việc chải lông cho nhau. Quạ đen cũng chải lông cho một số con quạ khác trong đàn bằng mỏ.

“Động vật phát triển mối quan hệ với những cá thể khác trong cộng đồng nhằm hỗ trợ lẫn nhau trong việc sinh tồn và thích nghi với môi trường sống”, Delphine De Moor, nhà nghiên cứu sau tiến sĩ về sinh thái học hành vi tại Đại học Exeter (Vương quốc Anh), nhận định. “Đối với những loài có tính liên kết xã hội ở mức cao, mối quan hệ giữa các cá thể phụ thuộc vào mức độ tin tưởng và thân mật khác nhau. Sự tin tưởng tăng lên khi các tương tác lặp đi lặp lại giữa chúng mang tính tích cực”.

“Nếu động vật có thể hình thành những mối liên kết ổn định, lâu dài và cùng có lợi – những đặc điểm có trong tình bạn của con người – thì chúng ta có thể coi những mối quan hệ đó là tình bạn trong thế giới động vật”, De Moor nói.

Các nhà khoa học nghiên cứu về động vật linh trưởng phát hiện những chất hóa học trong não đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và củng cố mối quan hệ bạn bè, theo Catherine Crockford, Giám đốc Nghiên cứu tại Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia Pháp (CNRS).

Ở động vật linh trưởng, việc chải lông cho nhau sẽ giải phóng hormone oxytocin, một loại hormone hạnh phúc tham gia điều chỉnh hành vi. Hormone này tác động đến trung tâm tưởng thưởng (reward center) trong não, tạo ra một hệ thống phản hồi tích cực, khiến con vật có xu hướng muốn chải lông cho nhau nhiều hơn. Hành động này cũng giúp làm giảm cortisol, một loại hormone gây ra căng thẳng. “Điều thú vị là mức cortisol không thay đổi khi những con khỉ chải lông cho thành viên khác trong nhóm mà chúng không có mối quan hệ thân thiết”, Crockford cho biết.

Ngoài động vật linh trưởng, các nhà khoa học cũng phát hiện bằng chứng về tình bạn và lợi ích của mối quan hệ này ở nhiều loài động vật có vú khác.

Ví dụ, cá voi sát thủ chia sẻ thức ăn và thông tin về nơi tìm kiếm thức ăn. Những con cá voi sát thủ có mối liên kết chặt chẽ với các thành viên trong nhóm ít có khả năng bị chết đói khi nguồn thức ăn trở nên khan hiếm. Những con linh cẩu có nhiều bạn bè thường nhận được nhiều sự hỗ trợ, dễ dàng vượt qua các khó khăn và thách thức hơn khi sống trong bầy đàn.

“Tuy nhiên, tình bạn cũng đi kèm với trách nhiệm. Đôi khi động vật sẵn sàng chấp nhận nhiều rủi ro hơn và thực hiện những hành vi đòi hỏi nhiều năng lượng, thời gian hoặc nguồn lực để giúp đỡ bạn bè thân thiết của chúng”, De Moornói.
"
Đối với tinh tinh, tình bạn có thể mạnh mẽ đến mức nếu cá thể mẹ chết đi và để lại một con non cần chăm sóc, thì một người bạn của mẹ (dù là đực hay cái) có thể nhận nuôi con non đó. “Điều này sẽ tiêu tốn nhiều thời gian, công sức, thức ăn và nguồn lực của người nhận nuôi, đặc biệt nếu người nhận nuôi là con đực”, Crockford cho biết.

Tình bạn dài lâu

Tình bạn cũng có thể xảy ra giữa các loài khác nhau. Năm 2022, các nhà khoa học tại Đại học Washington (Mỹ) phát hiệntinh tinh và khỉ đột hoang dã ở Cộng hòa Congo có thể vượt qua rào cản giữa các loài để hình thành tình bạn kéo dài 20 năm hoặc lâu hơn. Chúng chơi đùa, chia sẻ thức ănvà giao lưu với nhau, thậm chí cùng nhau chống lại động vật săn mồi.

Trong một số trường hợp, tình bạn giữa các loài động vật hình thành nhờ sự can thiệp của con người. Ví dụ, mèo và chó sống chung một nhà có thể phát triển mối quan hệ gần gũi.

Tại một sở thú tư nhân ở Bỉ, một gia đình đười ươi đã kết bạn với một đàn rái cá sau khi những người trông coi sở thú kết hợp môi trường sống của chúng với nhau. Một con sư tử và một con chóở Mexico được nuôi cùng nhau vẫn giữ mối quan hệ thân thiết sau khi cả hai chuyển đến một cơ sở cứu hộ động vật của Quỹ Black Jaguar-White Tiger (BJWT).

Mặc dù sự tương tác vui vẻ giữa con lửng và sói đồng cỏ ở California [ví dụ đề cập ở phần đầu] khiến nhiều người ngạc nhiên, nhưng tình bạn giữa các loài như vậy có thể phổ biến hơn trong tự nhiên so với hiểu biết trước đây của giới khoa học.

“Chúng ta biết nhiều hơn về tình bạn ở một số nhóm động vật – chẳng hạn như động vật linh trưởng, voi và cá heo – đơn giản là do hành vi xã hội của chúng đã được quan sát trong nhiều thập kỷ”, De Moor nhận định. Việc theo dõi các cá thể trong suốt vòng đời của chúng đã cung cấp những cái nhìn sâu sắc về sự hình thành và duy trì các mối quan hệ xã hội bền chặt.

Bằng chứng về tình bạn giữa các loài động vật nói chung (đặc biệt là động vật linh trưởng) giúp làm sáng tỏ sự tiến hóa đã hình thành khả năng kết bạn của con người, Crockford lưu ý. Tổ tiên chung cuối cùng của chúng ta với khỉ sống cách đây khoảng 25 triệu năm, vì vậy các cơ chế hóa học trong não liên quan đến tình bạn của con người và các hành vi đi kèm đã tồn tại hàng triệu năm.

“Những cơ chế này đã tồn tại từ rất lâu trong lịch sử tiến hóa. Chúng có ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi và cách chúng ta tạo dựng mối quan hệ xã hội”, Crockford nói. “Chúng ta cần nhớ rằng tình bạn là một phần quan trọng trong cuộc sống. Nếu chúng ta có những mối quan hệ bạn bè mang tính tích cực và thực sự quan tâm đến họ, chúng ta sẽ sống lâu hơn, khỏe mạnh hơn và ít bị căng thẳng hơn”.

Theo Live Science