Hai phương pháp xét nghiệm chẩn đoán COVID-19 đang được sử dụng ở Việt Nam

Trong đại dịch COVID-19, nhiều phòng thí nghiệm và các quốc gia đã nhanh chóng phát triển nhiều bộ xét nghiệm (test) nhằm giúp khoanh vùng nhanh chóng người bệnh nhiễm corona virus và biện pháp cách ly, điều trị kịp thời. Việc hiểu rõ sự khác nhau của các phương pháp xét nghiệm sẽ giúp ích cho các hoạt động chung ta chống dịch của cả nước.

Hiện trên thế giới có 4 phương pháp chính để xét nghiệm phát hiện bệnh nhân mắc COVID-19, trong đó phương pháp (2) và (4) đang được dùng phổ biến ở Việt Nam, gồm:

Việt Nam chủ yếu sử dụng Kit xét nghiệm RT-PCR tự sản xuất bằng nguyên liệu (mồi và hóa chất) nhập khẩu từ nước ngoài. Đây cũng là sản phẩm mà Học viện Quân y đã công bố nghiên cứu thành công hồi tháng 3/2020 và được chuyển giao công nghệ cho công ty Việt Á sản xuất.

Người nghi nhiễm sẽ được lấy mẫu bằng cách phết vòm họng, phết dịch mũi hoặc chất nhầy, đàm. Tiếp đó, mẫu sẽ được gửi đến phòng thí nghiệm và vật chất di truyền ARN của virus được tách chiết, sau đóxử lý bằng phản ứng chuyển mã ngược (reverse transcription, hay RT) để chuyển ARN thành ADN.Sau đó, phản ứng chuỗi PCR sẽ nhân ADN lên hàng tỷ bản sao và đo đạc sự xuất hiện của virus.

Ưu điểm của phương pháp này là có độ chính xác cao vì nó xét nghiệm phát hiện trực tiếp gen của virus, nên tại thời điểm dương tính thì bệnh nhân chắc chắn đang có virus SARS-CoV-2 trong người. Đây là lí do để WHO và nhiều nước chọn RT-PCR làm tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán xác định bệnh COVID-19.

Tuy nhiên, nhược điểm của RT-PCR là đòi hỏi các khâu chuyên môn hóa cao nên cần có chuyên gia thực hiện với nhiều máy móc phức tạp, thời gian cho kết quả lâu (vài giờ). Sử dụng phương pháp này vẫn có thể có dương tính giả do nhiễm tạp chất khi làm kĩ thuật, do vậy thường phải làm xét nghiệm RT-PCR ít nhất 2 lần, thậm chí có trường hợp 3-4 lần.

Bên cạnh đó, quá trình xét nghiệm RT-PCR cũng có thể xảy ra âm tính giả nếu khi lấy mẫu bệnh phẩm bằng tăm bông quét họng không tốt, hoặc virus cư trú quá ít ở hầu họng và chủ yếu tập trung sâu dưới phổi mà bệnh nhân không ho bật ra được virus để lấy mẫu.

Tuy nhiên, xét nghiệm nhanh cũng có thể có kết quả âm tính giả nếu cơ thể nhiễm virus chưa đủ thời gian tạo kháng thể hoặc hệ miễn dịch quá yếu không tạo đủ kháng thể. Nó cũng có thể cho kết quả dương tính giả khi người nhiễm đã khỏi nhưng trong máu còn kháng thể, hoặc trong trường hợp phản ứng chéo kháng nguyên-kháng thể của virus khác gây nhầm lẫn. Chẳng hạn, trên tạp chí Lancet, Singapore vừa thông báo 2 ca bệnh chẩn đoán nhầm giữa bệnh nhân mắc virus corona và virus sốt xuất huyết Dengue vì cơ thể sinh ra kháng nguyên tương tự.

Như vậy, trong khi xét nghiệm nhanh tìm kháng thể có thể giúp sàng lọc người bệnh nhanh hơn, nhưng để chẩn đoán chính xác liệu có mắc bệnh COVID-19 hay không chúng ta vẫn cần kết quả chẩn đoán của xét nghiệm chuyên môn RT-PCR có độ chính xác cao hơn.

Hai biện pháp này có thể phối hợp với nhau để tăng độ chính xác, chẳng hạn khi làm xét nghiệm nhanh trước ra kết quả dương tính, nhân viên y tế sẽ làm thêm xét nghiệm RT-PCR để khẳng định liệu người xét nghiệm có thực sự bị bệnh.

Nếu có cơ hội dùng phương pháp RT-PCR để kiểm tra trước tiên và ra kết quả âm tính, trong trường hợp người xét nghiệm có biểu hiện lâm sàng nghi ngờ có thể làm thêm xét nghiệm nhanh để tham khảo. Ngược lại, khi kiểm tra RT-PCR ra kết quả dương tính, sẽ cần lặp lại xét nghiệm 1-2 lần RT-PCR để tránh dương tính giả nhưng sẽ không cần dùng đến test nhanh.

Kinh nghiệm của Hàn Quốc là phối hợp cả hai phương pháp một cách khôn ngoan để kiểm soát dịch bệnh nhanh, giảm tải áp lực y tế và tập trung nguồn lực vào điều trị những ca thực sự mắc SARS-CoV-2.

[1] Hướng dẫn quốc gia về xét nghiệm corona virus trong phòng thí nghiệm(WHO)

[2] Ứng dụng xét nghiệm kháng thể kết hợp IgM‐IgG để phát hiện nhiễm trùng SARS‐CoV‐2 (Wiley Online Library)