Phó Giáo sư - tiến sỹ Nguyễn Văn Thành: Chủ động quản lý an ninh cho thành phố thông minh

Đô thị - trong lịch sử xã hội, đã trải qua nhiều giai đoạn với các đặc trưng như: Thành phố công nghiệp, thành phố sinh thái - đa dạng sinh học, thành phố sinh thái - thành phố kinh tế (Eco2), thành phố vườn, thành phố phát triển bền vững dựa trên 3 trụ cột là kinh tế, xã hội, môi trường sinh thái, thành phố đáng sống, thành phố có khả năng phục hồi, đô thị điều khiển học - đô thị số.

Trước cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã hình thành cơ sở cho hướng phát triển các thành phố thông minh. Với điều kiện hiện nay của Việt Nam, chúng ta phải bắt đầu từ việc hiểu khái niệm, nội hàm, nội dung của smart city để thống nhất nhận thức và có bước đi đúng, sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên.

Nội hàm smart city gồm: Công dân thông minh, căn hộ thông minh, cộng đồng thông minh, dịch vụ công cộng thông minh, kiểm soát an ninh công cộng thông minh, chăm sóc y tế thông minh, kinh tế chia sẻ thông minh... Do đó, cần có bộ chỉ số để đo lường, đánh giá và so sánh các smart city trên phạm vi toàn cầu.

Xây dựng khung tiêu chuẩn quốc gia cho smart city là rất cần thiết. Tuy nhiên, trong thế giới phẳng và hội nhập toàn cầu, khung tiêu chuẩn quốc gia của Việt Nam cần tương thích với hệ thống quản lý ISO về các thành phố toàn cầu. Trong điều kiện thực tế Việt Nam cũng như xu hướng chung trước cách mạng công nghiệp 4.0, việc đảm bảo các chỉ số an ninh - an sinh - an toàn đang được đặt lên hàng đầu với rất nhiều thách thức mới, trong đó tác động của an ninh phi truyền thống.

Tại các diễn đàn quốc tế lớn của Liên Hợp Quốc (UN) tại New York, Hội đồng Thế giới về dữ liệu các thành phố - WCCD (ở Dubai), tại các hội thảo bên lề của APEC (ở TPHCM), CEO Summit (ở Hà Nội)..., các nhà khoa học, các nhà quản lý các thành phố đều thống nhất nhận định này.

Về mặt khoa học, việc xây dựng bất cứ mô hình nào cũng cần được trải nghiệm trên thực tiễn, qua đó đánh giá, rút kinh nghiệm. Đặc biệt, thành phố là một xã hội, một phương thức phát triển của xã hội loài người, bao hàm rất nhiều mối quan hệ, các nhóm đối tượng với trình độ nhận thức, quan niệm, niềm tin, tôn giáo khác nhau, quy mô dân số và diện tích khác nhau, điều kiện tự nhiên khác nhau. Bên cạnh đó, quyết tâm của lãnh đạo thành phố trong việc xây dựng smart city cũng rất quan trọng. Do vậy, các địa phương khác nhau, các quốc gia khác nhau cũng cần có mô hình thực tế phù hợp.

Hải Phòng đã được lựa chọn là một thành phố áp dụng thí điểm một số mô hình phát triển thành phố như: Thành phố sinh thái - thành phố kinh tế (Eco2-city), thành phố phát triển bền vững quản lý bằng phương pháp tư duy hệ thống, mô hình phòng thí nghiệm học tập cho phát triển bền vững và đa dạng sinh học... và đã được WCCD cấp chứng chỉ ISO 37120 về quản lý thành phố theo tiêu chuẩn quốc tế.

Một đặc trưng cơ bản của smart city là mối tương tác thế giới thực - thế giới ảo, sử dụng công cụ là tư duy hệ thống - xác định đúng “điểm đòn bẩy” để phát triển. Điều kiện cần thiết là bảo đảm sự kết nối liên tục, tin cậy. Sự kết nối rộng khắp cùng việc sử dụng chung cơ sở dữ liệu lớn (big data) là một trong 15 nhóm sản phẩm cốt lõi của cách mạng công nghiệp 4.0. Điểm yếu của hệ thống kết nối rộng khắp là sẽ vô cùng nguy hiểm nếu bị gián đoạn hoặc bị chiếm quyền kiểm soát.

Vì vậy, việc quản lý an ninh dữ liệu, an toàn hệ thống mạng phải đảm bảo hầu như tuyệt đối. Công tác chủ động phòng ngừa phải được đặt lên hàng đầu, các hệ thống dự phòng sẵn sàng vận hành khi có sự cố.

Để xây dựng thành phố thông minh cần có nền tảng về thể chế, khung chính sách, bộ tiêu chí đánh giá, quyết tâm chính trị của chính quyền thành phố, hạ tầng công nghệ thông tin và kết nối toàn cầu. Lợi thế của Việt Nam trong việc xây dựng smart city là các thành phố của chúng ta đang trong quá trình chuyển đổi, đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, có nguồn nhân lực công nghệ thông tin dồi dào. Việc đầu tư cho hạ tầng kỹ thuật có thể tiến thẳng lên hiện đại, giảm bớt chi phí cho việc hủy bỏ các hệ thống cũ. Tuy nhiên, chúng ta sẽ gặp khó khăn về nguồn vốn đầu tư vì công nghệ hiện đại đi liền với chi phí cao.

Để tránh những thất bại hoặc tình trạng kém hiệu quả như một số nước tiên phong trong cách mạng công nghiệp 3.0 - với công nghệ chủ đạo là công nghệ thông tin và tự động hóa, chúng ta cần tiến thẳng vào cách mạng công nghiệp 4.0, cần lựa chọn mô hình thí điểm với quy mô vừa phải, phù hợp với khả năng đầu tư và quản lý cũng như hiệu quả kinh tế mang lại cho người dân và doanh nghiệp.

Mục tiêu cao nhất là người dân được hưởng lợi từ các dịch vụ thông minh của đô thị hiện đại, đem lại địa điểm đáng sống, kinh tế dễ phục hồi khi bị tổn thương bởi các biến động thị trường; có các giải pháp thỏa đáng về việc làm khi rôbốt thay thế công việc của con người.

Việc triển khai xây dựng smart city trước hết sẽ tập trung giải quyết các vấn đề tồn tại lâu nay ở các đô thị lớn như: Tắc nghẽn giao thông, ngập lụt, quản lý rác thải và chất lượng không khí, minh bạch hóa thị trường bất động sản...

Khi triển khai cảm biến mọi nơi, kết nối và giám sát mọi nơi thì "điểm đòn bẩy" cho giải tỏa kẹt xe sẽ được giải quyết. Khi đó, người dân có đầy đủ thông tin về tình hình, mật độ giao thông tại các tuyến đường, nút giao... để lựa chọn hành trình thông minh, tạo ra các luồng giao thông ít xung đột hơn. Cảm biến về thời tiết, lượng mưa, thủy triều, lưu lượng nước từ thượng nguồn các con sông sẽ được kết nối để vận hành hiệu quả các trạm bơm, hồ điều hòa, van cửa xả... giúp khắc phục sớm tình trạng ngập lụt. Tóm lại là smart city sẽ mang lại cho người dân đô thị một tiêu chuẩn an toàn mới, an sinh tốt hơn và an ninh được kiểm soát.

Để chọn mô hình smart city cho Việt Nam trong điều kiện hiện nay, cần có nghiên cứu cụ thể. Nghiên cứu ban đầu của tôi cho thấy, "điểm đòn bẩy" cho việc xây dựng thành phố thông minh cần xuất phát từ các chỉ số an ninh - an sinh - an toàn, do đó việc nghiên cứu áp dụng mô hình hợp tác công tư (PPP) là rất cần thiết và có ý nghĩa thực tiễn hiện nay, phù hợp với điều kiện Việt Nam và xu hướng chung trên toàn thế giới.