Vì sao vaccine COVID không giành được giải Nobel năm nay?

Các nghiên cứu về vaccine COVID-19 đã tạo ra vaccine để tiêm cho hàng tỷ người và cứu sống vô số người trong đại dịch, do đó rất nhiều nhà khoa họckỳ vọng rằng Ủy ban Nobel sẽ công nhận các nghiên cứu này. Tuy nhiên các giải Nobel khoa học năm nay lại được dành cho những tiến bộ khoa học cơ bản đã là ứng cử viên sáng giá trong nhiều năm. Một số nhà khoa học bày tỏ ngạc nhiên và cả thất vọng trước sự việc này, đặc biệt là việc các nghiên cứu phát triển vaccine mRNA không thắng giải Nobel nào.

"[Với việc trao giải cho nghiên cứu về vaccine COVID-19], Ủy ban Nobel nhẽ ra đã có thể hỗ trợ trực tiếp cho các nỗ lực y tế toàn cầu trong đại dịch. Và họ đã chọn không làm như vậy. Đây là một thiếu sót, một quyết định không thể biện hộ được," Alexey Merz, nhà sinh học tế bào tại Đại học Washington ở Seattle, viết trên Twitter vào ngày 5/10, sau khi Ủy ban Nobel công bố traogiải Nobel y sinh năm naycho nghiên cứu về các cơ chế đằng sau các giác quan.

Trong khi đó, những người trong cuộc và giới quan sát giải Nobel nói rằng thời điểm công bố khiến cho nghiên cứu về vaccine chưa thể nhận giải năm nay. Tuy nhiên, với tác động của vaccine COVID-19 và những tiến bộ khoa học cơ bản đằng sau nó, các nhà nghiên cứu vaccine sẽ sớm nhận được một cuộc gọi từ Stockholm.

“Tạo ra vaccine mRNA là một thành công tuyệt vời, mang lại những kết quả tích cực to lớn cho nhân loại. Và tất cả chúng tôi đều rất biết ơn các nhà khoa học,” Göran Hansson, tổng thư ký Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển ở Stockholm, nơi lựa chọn các ứng viên để trao giải, cho biết. “Một khám phá như vậy chắc chắn sẽ nhận được đề cử. Nhưng cần phải có thời gian," Hansson nói thêm.

Thời điểm xuất hiện vaccine COVID-19 không phù hợp với giải Nobel năm nay. Các đề cử phải được gửi trước ngày 1/2. Hansson lưu ý, thời điểm này là hai tháng sau khi vaccine mRNA đầu tiên được chứng minh hiệu quả trong các thử nghiệm lâm sàng, nhưng trước khi vaccine tạo ra các tác động rõ ràng đối với đại dịch. Và ngay bây giờ, các tác động đó vẫn đang tiếp tục được theo dõi.

Ngoài ra, khoảng thời gian từ lúc có khám phá khoa học đến lúc nhận giải Nobel cho khám phá đó ngày càng dài hơn, Santo Fortunato, nhà vật lý và giám đốc ở Viện Khoa học Mạng Đại học Indiana, Bloomington, cho biết. Hiện nay, khoảng cách trung bình là hơn 30 năm. Các vaccine mRNA đầu tiên đã được thử nghiệm vào giữa những năm 1990, nhưng phải đến những năm 2000 mới có những tiến bộ quan trọng làm nền tảng cho loại vaccine này. Và có thể nói, tác động của công nghệ này đến năm nay mới trở nên rõ ràng.

Nhưng nghiên cứu vaccine COVID-19 sẽ không cần chờ 30 năm nữa, vì những khám phá quan trọng có xu hướng được công nhận nhanh hơn nhiều, cũng theo Fortunato. Chẳng hạn như việc phát hiện sóng hấp dẫn. Sự tồn tại của sóng hấp dẫn được Albert Einstein dự đoán vào năm 1915, nhưng các nhà nghiên cứu phải mất một thế kỷ mới phát triển được công cụ để phát hiện chúng một cách trực tiếp. Các nhà nghiên cứu công bố khám phá của mình vào tháng2/2016, và giành giải thưởng Nobel Vật lý năm 2017. Đối với vaccine COVID-19, “tôi không ngạc nhiên khi nghiên cứu không được trao giải trong năm nay, nhưng không nghi ngờ gì nữa, nó sẽ được trao trong thời gian ngắn,” Fortunato nói.

Brian Uzzi, nhà khoa học tính toán tại Đại học Northwestern, Evanston, Illinois, người nghiên cứu các giải thưởng khoa học, cho rằng nghiên cứu về vaccine mRNA chưa giành giải vì Ủy ban Nobel muốn nhìn rộng hơn việc tạo ra một loại vaccine chống COVID-19. “Giải thưởng Nobel có xu hướng dành cho nhà khoa học dạy mọi người cách câu cá, hơn là nhà khoa học cho mọi người một con cá," Uzzi nói, "họ muốn trao giải thưởng cho những người thực hiện nghiên cứu cơ bản có thể được ứng dụng để giải quyết nhiều vấn đề khác nhau, không chỉ một vấn đề.” Ủy ban Nobel có thể đang chờ đợi để đánh giá tác động của công nghệ vaccine mRNA đối với các bệnh nhiễm trùng khác - chẳng hạn như những bệnh do các virus corona khác gây ra, Uzzi suy đoán.

Nghiên cứu vaccine COVID-19 đã giành được các giải thưởng khoa học lớn: tháng trước, một trong những giải thưởng Breakthrough trị giá 3 triệu USD đã thuộc về hai nhà khoa học nắm trong tay chìa khóa của vaccine mRNA Moderna và Pfizer – BioNTech. Hai nhà khoa học này còn giành một trong những giải thưởng thường niên của Quỹ Lasker. Trong khi đó, Ủy ban Nobel có xu hướng quan tâm đến việc tôn vinh các nghiên cứu vượt qua thử thách của thời gian, hơn là những tiến bộ mới nhất, Uzzi nói thêm.

Ngoài ra, nếu nghiên cứu về vaccine mRNA được trao giải Nobel, Ủy ban Nobel sẽ khó khăn trong việc quyết định công nhận ai và cho việc gì. David Naylor, bác sĩ kiêm nhà khoa học tại Đại học Toronto, Canada, cho biết: “Tôi không ngạc nhiên khi họ trì hoãn." Naylor hy vọng Ủy ban Nobel sẽ không tập trung vào các nhóm học thuật và công ty đã phát triển vaccine, mà thay vào đó, tập trung vào các nghiên cứu cơ bản hơn làm nền tảng cho vaccine mRNA. Nhưng ngay cả như vậy, vẫn chưa rõ ràng người nhận giải nên là ai.

Arturo Casadevall, nhà vi sinh vật học tại Trường Y tế Công cộng John Hopkins Bloomberg, Baltimore, Maryland, đồng ý rằng vaccine mRNA rõ ràng là một ứng viên sáng giá cho giải Nobel, và sự phát triển của vaccine có nguồn gốc sâu xa từ một số lĩnh vực khác nhau. “Tôi nghĩ rằng Ủy ban sẽ dành thời gian để xác định những đóng góp nào nên ghi nhận, vì nhiều lĩnh vực đã đóng góp vào việc tạo ra vaccine này," Casadevall nói.

Tất cả những điều này cần có thời gian. “Chúng tôi muốn tôn vinh đúng người, đúng khám phá," Hansson nói, "hãy theo dõi."