Thất bại của Paxlovid

Khi dữ liệu thử nghiệm lâm sàng về thuốc kháng virus Paxlovid lần đầu được công bố vào cuối năm 2021, các bác sĩ đã ca ngợi hiệu quả đáng kinh ngạc của nó - giảm gần 90% nguy cơ mắc COVID-19 nghiêm trọng. Nhưng hơn một năm sau, COVID-19 vẫn là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở nhiều quốc gia và không chỉ ở các quốc gia có thu nhập thấp và thiếu thuốc. Ví dụ, ở Mỹ, đến ngày 8/1/2023, mỗi ngày vẫn có hơn 500 người chết vì COVID-19 tính trung bình 7 ngày.

Ở Anh, các bác sĩ chỉ kê đơn Paxlovidcho khoảng 0,5% số ca mắc COVID-19. Tỷ lệ này vào khoảng 13% ở Mỹ, theo báo cáo của công ty phân tích sức khỏe Airfinity.

Các nhà nghiên cứu cho biết những hiểu nhầm về thuốc và COVID-19, độ khó sử dụng và khó tiếp cận là các yếu tố đã cản trở Paxlovid phát huy tác dụng.

Paxlovid là tổ hợp 2 thuốc kháng virus nirmatrelvir và ritonavir. Theo thử nghiệm lâm sàng được Pfizer tài trợ, thuốc làm giảm 89% nguy cơ nhập viện hoặc tử vong ở những người có nguy cơ bệnh nặng, nếu dùng thuốc trong vòng 3 ngày kể từ khi có các triệu chứng.

Các cơ quan quản lý của Mỹ cấp phép cho Paxlovid vào tháng 12/2021 và kể từ đó dần nới lỏng các hạn chế về việc ai có thể được dùng thuốc này, nhằm triển khai thuốc rộng rãi hơn và giảm tử vong do COVID-19. Nhưng thực tế, khoảng 10 triệu liệu trình Paxlovid đã được chuyển đến Mỹ, và chỉ có khoảng 6,7 triệu liệu trình được sử dụng.

Việc triển khai Paxlovid không được như kỳ vọng do có nhiều thông tin và các quan niệm sai lầm về thuốc cũng như COVID-19 lan truyền trong cộng đồng. Ví dụ, hiện người dân ít lo ngại COVID-19 hơn so với trước đây, và không cố gắng tìm cách thăm khám, bởi vậy các bác sĩ ít có cơ hội kê đơn Paxlovid kịp thời. Trong khi đó, thuốc hoạt động bằng cách ức chế sự nhân lên của virus, chủ yếu xảy ra ở giai đoạn đầu của bệnh. Có nghĩa là thuốc phải được dùng trong vòng 5 ngày đầu kể từ khi khởi phát triệu chứng. Ngoài ra, các bác sĩ điều trị COVID-19 có tâm lý "hãy chờ xem tình hình bệnh thế nào" trước khi kê đơn, và cách làm này cũng không phù hợp với Paxlovid.

Chưa kể, trong cộng đồng có những lo ngại về việc bệnh tái phát nặng hơn sau khi dùng Paxlovid, xuất phát từ các trường hợp "nổi tiếng" như Tổng thống Joe Biden và cựu Giám đốc Viện Dị ứng và Bệnh Truyền nhiễm Quốc gia Mỹ Anthony Fauci. Tâm lý sợ Paxlovid vẫn tồn tại ngay cả khi đây là một trong những công cụ duy nhất để ngăn ngừa tử vong ở những người có nguy cơ cao.

Ngoài ra, bệnh nhân không thể dùng Paxlovid cùng với nhiều loại thuốc khác và ở một số người, Paxlovid làm cho một số loại thực phẩm có vị đắng hoặc có vị kim loại. Những điều này đều làm tăng thêm cảm nhận rằng Paxlovid độc hại. Liệu trình Paxlovid đòi hỏi phải uống nhiều viên một lần, 2 lần một ngày, trong 5 ngày liên tiếp, đây không phải là chế độ dễ tuân thủ.

Bên cạnh đó còn có những lý do khác mang tính hệ thống. Việc có triển khai được Paxlovid kịp thời hay không dựa vào khả năng tiếp cận xét nghiệm COVID-19 cũng như khả năng tiếp cận thuốc của bệnh nhân. Một liệu trình Paxlovid có giá hơn 500 USD. Điều này càng khuếch đại sự chênh lệch về khả năng tiếp cận thuốc vốn đã có từ trước, xét theo chủng tộc và thu nhập. Ví dụ, dân số da đen và gốc Tây Ban Nha có khả năng được kê đơn Paxlovid thấp hơn lần lượt khoảng 36% và 30% so với dân số da trắng, theo một phân tích trên gần 700.000 người ở Mỹ. Thậm chí những hiểu nhầm hay do dự về thuốc có thể là cái cớ để đổ lỗi cho bệnh nhân, thay vì tập trung vào vấn đề hoạch định chính sách chăm sóc sức khỏe và hệ thống y tế.