Tàu thám hiểm của NASA ghi lại động đất trên sao Hỏa trước khi ngừng hoạt động

InSight, tàu thám hiểm đầu tiên và duy nhất nghiên cứu các trận động đất trên sao Hỏa, sắp ngừng hoạt động do bị một cơn bão sao Hỏa phủ đầy bụi lên các tấm pin năng lượng mặt trời, che mất phần lớn ánh sáng giúp cho việc sạc pin. Trong vài tuần nữa, tàu sẽ ngừng phản hồi các lệnh từ Trái đất và trôi vào quên lãng.

Nhưng đến cuối vòng đời, InSight đã ghi nhận được những vụ động đất lớn nhất. Tháng 9 và tháng 12 năm ngoái, tàu phát hiện những đợt sóng địa chấn gây ra bởi 2 vụ va chạm thiên thạch lớn nhất từng được ghi nhận trên sao Hỏa.Trong mỗi vụ va chạm, thiên thạch tạo ra năng lượng của một quả bom hạt nhân nhỏ. Tháng 5 năm nay, InSight phát hiện một trận động đất 4,7 độ richter, trận động đất lớn nhất cho đến nay, hầu hết các trận động đất trước nằm trong khoảng 2–3 độ richter.

NASA quyết định chế tạo và phóng tàu InSight trị giá 994 triệu USD vào năm 2012, một quyết định gây tranh cãi vì cơ quan này đã có nhiều sứ mệnh khác trên sao Hỏa đang xếp hàng. Tệ hơn, dự án InSight bị kéo dài thêm 2 năm và đội giá thêm 150 triệu USD, vì phát triển máy đo địa chấn siêu nhạy khó hơn dự kiến. Nhiệm vụ này càng bị nghi ngờ sau khi hạ cánh trên sao Hỏa, vì một công cụ đo dòng nhiệt trong đất không hoạt động. Hạ cánh vào tháng 11/2018, nhưng phải 5 tháng sau InSight mới bắt đầu thu thập được các dữ liệu đầu tiên, và các dữ liệu này cũng khó đọc.

“Lúc đầu, chúng tôi không thực sự chắc chắn có thể tìm hiểu được những gì từ dữ liệu đó", Brigitte Knapmeyer-Erdrun, nhà khoa học hành tinh tại Đại học Cologne, Đức, cho biết.

Nhưng InSight bắt đầu thu thập nhiều dữ liệu quý giá vào năm thứ hai trên sao Hỏa. Tàu nằm gần đường xích đạo của sao Hỏa, trong một vùng được gọi là Elysium Planitia. Nhiều trận động đất mà tàu phát hiện đến từ khu vực hoạt động địa chất Cerberus Fossae cách đó khoảng 1.500 km.

Kể từ đó đến nay, tàu đã thu thập thông tin về hơn 1.300 vụ động đất. Nhờ đó, các nhà nghiên cứu đã tính toán được kích thước của lõi Sao Hỏa và độ dày của lớp vỏ. Dữ liệu từ InSight cũng cho thấy lớp phủ của sao Hỏa giàu sắt hơn lớp phủ Trái đất. Nhờ InSight, các nhà khoa học đã hiểu cách sao Hỏa hình thành và phát triển qua hàng tỷ năm.

2 trận động đất do thiên thạch năm ngoái truyền qua lớp vỏ sao Hỏa, đi xuyên khu vực phía bắc địa hình bằng phẳng và thấp hơn so với vị trí của InSight ở vùng cao nguyên phía nam. Cách sóng di chuyển qua lớp vỏ về phía bắc cho thấy lớp vỏ ở đó dày đặc hơn so với lớp vỏ vùng cao nguyên phía nam.

Các nhà nghiên cứu vẫn chưa công bố những gì tìm hiểu được từ trận động đất lớn nhất vào tháng 5 năm nay. Nhưng trận động đất này lớn đến mức truyền năng lượng địa chấn qua các lớp bề mặt của vỏ sao Hỏa, tạo ra sóng bề mặt, và có thể sẽ tiết lộ nhiều thông tin về bên trong hành tinh hơn các sóng địa chấn khác. "Tôi không muốn nói trước quá nhiều, nhưng nó cung cấp thông tin hết sức toàn diện, từ lớp vỏ nông cho đến lớp phủ bên dưới và lõi sâu nhất", Bruce Banerdt, nhà địa vật lý tại Phòng thí nghiệm Sức đẩy Phản lực (JPL) của NASA và nghiên cứu viên chính của nhiệm vụ InSight, cho biết.

Chỉ vì InSight gần dừng hoạt động không có nghĩa là quá trình khám phá sẽ dừng lại. Viện Công nghệ Liên bang Thụy Sĩ (ETH) ở Zürich đã và đang lưu trữ dữ liệu của nó. Các dữ liệu này có thể được phân tích để đưa ra những phát hiện mới trong nhiều năm tới, tương tự như dữ liệu từ Apollo.

Một khi InSight ngừng hoạt động, con người sẽ không có máy đo địa chấn nào trên sao Hỏa trong một thời gian. Cơ quan Vũ trụ Châu Âu có kế hoạch đưa một thiết bị tương tự lên sao Hỏa trên tàu ExoMars, nhưng nhiệm vụ này có hợp tác với Nga và đang bị tạm dừng do xung đột Nga-Ukraine.