GS Vũ Hà Văn nói về tình yêu với toán thống kê, một lĩnh vực ông theo đuổi chưa lâu nhưng mang lại cho ông những niềm vui bất ngờ.
Tại tọa đàm về chủ đề nhân lực Khoa học dữ liệu chất lượng cao sáng 18/7 tại Hà Nội, PGS.TSKH Phan Thị Hà Dương có nêu một câu hỏi cho GS Vũ Hà Văn, Giám đốc khoa học tại Viện Nghiên cứu Dữ liệu lớn (VinBDI): “Chúng tôi được biết đến anh Văn qua các bài giảng về toán tổ hợp…, nhưng gần đây chúng tôi rất bất ngờ khi anh Văn được bầu là hội viên danh dự của Hiệp hội Toán thống kê. Anh đến với toán thống kê vì ích lợi của nó, ứng dụng của nó trong cuộc sống hay vì anh cũng tìm thấy ở đấy cả vẻ đẹp nữa?”
Trong câu trả lời , GS Văn cho biết “toán thống kê đối với tôi đúng là tình yêu thứ hai”, đồng thời nói vui rằng “tình yêu thứ hai bao giờ cũng mãnh liệt hơn”.
“Khi tình yêu thứ hai đến thì thường ta cũng bị hấp dẫn bởi vẻ đẹp của nó, nhưng ngoài ra, lúc đó bản thân con người đã chín chắn hơn nên nhìn thấy những mặt thực chất hơn,” GS Văn nói, hàm ý không chỉ vẻ đẹp mà cả khả năng ứng dụng của toán thống kê trong cuộc sống đã chinh phục được ông.
“Tất cả các ngành toán đại số, giải tích… đều có vẻ đẹp riêng, rất khó so sánh. Nhưng bản thân toán thống kê mà tôi thích - và cũng vì lý do đấy chúng tôi đặt tên viện của mình là Viện nghiên cứu Dữ liệu lớn - là vì mối liên quan của nó đến cuộc sống rất chặt chẽ,” GS Văn chia sẻ. “Từ những việc rất nhỏ như bạn có nên đánh đề hay không và khi đọc báo ta nên hiểu cái nghĩa của thông tin trong bài báo như thế nào - chẳng hạn, thông tin ‘ăn nhiều cam sẽ bổ mắt’ thật ra nên hiểu như thế nào - đều là những việc mà nếu học thống kê, bạn sẽ hiểu rõ hơn. Nó là một thứ bạn có thể dùng để giải quyết cuộc sống hằng ngày,… không bị xa vời và mang tính đánh đố… Tôi rất yêu thích bộ môn này vì nó không trừu tượng mà đi thẳng vào ứng dụng trong cuộc sống.”
Theo GS Văn, bản chất của thống kê là tìm mối tương quan mới giữa các con số, các dữ liệu, và “Khoa học dữ liệu một phần lớn dựa trên kiến thức thống kê để diễn giải cái data”. Để lấy ví dụ, ông dẫn ra trào lưu đang thịnh hành trên thế giới hiện nay là nghiên cứu xem các thuốc cũ có chữa được các bệnh mới hay bệnh khác không. “Giả sử thuốc tim mạch có thể có tác dụng trên một bệnh khác mà ta chưa biết thì làm thế nào? Cái đấy hoàn toàn phải dựa trên dữ liệu của những người bệnh. Tức là bạn phải phân tích dữ liệu của những người đã uống loại thuốc này để xem nó có correlate [có mối liên hệ tương quan] với bệnh X không, mà bệnh X không phải là bệnh thuốc này nhắm tới điều trị.”
Website của Viện VinBDI cho biết, với những kết quả nghiên cứu đạt được trong lý thuyết xác suất, đặc biệt là lý thuyết ma trận ngẫu nhiên, đầu tháng 6 vừa qua, GS Vũ Hà Văn đã được bầu chọn là hội viên danh dự (fellow) của Hiệp hội Toán thống kê (Institute of Mathematical Statistics) năm 2020. Như vậy, ông trở thành người Việt Nam đầu tiên góp mặt trong hiệp hội 85 tuổi này.
GS Văn không phải là người được đào tạo bài bản về xác suất thống kê như phần lớn các thành viên khác của Hiệp hội. Sau khi tốt nghiệp tiến sĩ toán với chuyên môn về toán tổ hợp, ông tập trung nghiên cứu lý thuyết đồ thị và số học tổ hợp, rồi mới chuyển sang nghiên cứu một số đề tài cơ bản trong xác suất thống kê.
“Về lý thuyết xác suất thông kê, tôi tự học là chính, lúc đầu khá vất vả vì nhiều khi đọc sách không hiểu mà không biết hỏi ai. Lắm lúc cũng không chắc cách nhìn vấn đề của mình có ‘chuẩn’ không. Nhưng đó cũng có thể là một may mắn, vì bởi vậy cách tiếp cận của tôi với một số bài toán kinh điển sẽ khác với cách mọi người thường làm. Đôi khi nếu ta bị ảnh hưởng quá mạnh bởi phương pháp suy nghĩ của các nhà khoa học cây đa cây đề đi trước thì sẽ rất khó để thoát ra khỏi cái bóng của họ,” website của Viện VinBDI dẫn lời GS Văn. “Toán học hiện đại rất chuyên sâu, các nhà toán học nghiên cứu các chuyên ngành khác nhau (như đại số, số học, hay hình học) không hiểu các công trình của nhau là chuyện bình thường. Việc được công nhận ở một lĩnh vực mới thực sự đem lại cho tôi niềm vui bất ngờ.”
Năm 2018, khi nhận lời đảm nhiệm vị trí Giám đốc khoa học của Viện VinBDI, GS Văn đã cho biết: “Lãnh đạo Tập đoàn Vingroup đề nghị tôi lập một viện nghiên cứu, tiêu chí duy nhất là nó giúp ích cho sự phát triển theo hướng công nghệ của Tập đoàn nói riêng và sự phát triển nghiên cứu khoa học ở Việt Nam nói chung. Tôi chọn Khoa học dữ liệu bởi nó đang, và sẽ là ngành nghiên cứu có ảnh hưởng chung lớn nhất trong một thời gian dài. Các ứng dụng của xác suất thông kê, nhất là trong học máy, đem lại những sản phẩm mới, phục vụ đại chúng. Không những thế, tư duy thống kê là thứ ta có thể trang bị cho toàn xã hội, giúp từng cá nhân có cách đánh giá khoa học về các sự kiện diễn ra quanh mình.”