Cá hồi sinh sản ở Bắc Cực: Một dấu hiệu đáng lo ngại

Chúng ta đã quen với câu chuyện "huyền thoại" về việc cá hồi sau quãng thời gian di cư ra biển sẽ bơi ngược dòng nước, trở lại con sông nơi chúng đã ra đời để sinh sản. Tuy nhiên, đó không phải là một công thức vòng đời tất yếu. Trên thực tế, một số loài cá hồi như cá hồi chó (Oncorhynchus keta) có thể tìm kiếm những con sông khác nhau và sinh sản ở đó - không nhất thiết phải tìm về nguồn cội của mình. Hiện nay, các nhà khoa học cho biết, cá hồi chó đang sinh sản ở Bắc Cực, một dấu hiệu của tình trạng biến đổi khí hậu.

Khi Bắc Cực ấm lên nhanh gấp bốn lần so với phần còn lại của Trái đất, các loài đang di cư đến các vĩ độ cao hơn. Bắc Cực trở nên phù hợp hơn với chúng, trong khi môi trường sống bản địa của chúng ngày càng khắc nghiệt. Những ngư dân sống dọc theo North Slope của Alaska cho biết họ đã bắt được cá hồi chó ở khu vực này trong vài thập kỷ qua, và hiện tại số lượng cá đánh bắt được đã tăng lên. Tháng trước, các nhà khoa học xác nhận đã tìm thấy khoảng 100 con cá hồi chó ở sông Anaktuvuk và Itkillik.

“Chúng tôi không chỉ thấy những con cá đang trong quá trình sinh sản, đã sinh sản xong và vẫn còn sống, mà còn thấy cả xác cá đã sinh sản và đã chết”, Peter Westley, nhà sinh thái học tiến hóa tại Đại học Alaska Fairbanks (Mỹ), cho biết. “Đây là chỉ dấu cho thấy tình trạng biến đổi khí hậu: sự dịch chuyển về phía các cực.” Tuy nhiên, các nhà khoa học vẫn chưa biết những quả trứng được sinh ra tại khu vực này có thực sự nở ra cá con hay không.

Thay vì quay trở lại sinh sản ở những con sông quê hương, nhóm nghiên cứu của Đại học Alaska cho rằng, tại một thời điểm nào đó, những cá thể cá hồi chó đã bơi lạc về phía Bắc. Trên thực tế, trong những năm Trái đất ấm hơn, tỷ lệ bơi lạc cao hơn. “Cá hồi có một điểm rất thú vị, đó là chúng luôn tò mò, tìm kiếm và chờ đợi để tận dụng môi trường sống mới phù hợp”, Westley phân tích. “Những con sông Bắc Cực hiện đang bắt đầu trở nên phù hợp với chúng”.

Các nhà khoa học chỉ mới bắt đầu điều tra những hậu quả sinh thái khi cá hồi chó xuất hiện tại khu vực này, nhưng thời gian tới họ sẽ dành thời gian để xem xét cách cá hồi chó tương tác với các loài cá bản địa - những loài quan trọng với ngư dân nơi đây. Mặc dù những quần thể cá hồi chó hiện còn nhỏ nhưng nếu tiếp tục phát triển, chúng có thể cạnh tranh với các loài cá bản địa về không gian và tài nguyên, làm thay đổi nghiêm trọng hệ sinh thái.

Bằng cách đẻ trứng ở sông, cá hồi chó thật ra có thể hỗ trợ các loài cá bản địa qua việc cung cấp thức ăn cho chúng. Về mặt sinh học, những vùng nước Bắc Cực lạnh giá thường thiếu thốn tài nguyên, đồng nghĩa với việc các loài bản địa như cá hồi Dolly Varden và cá char Bắc Cực không dư dả thức ăn. “Khi cá hồi sinh sản, sẽ có một số trứng ‘ung'”, Westley giải thích. “Cá Dolly Varden có thể ăn những quả trứng 'ung' đó. Vì vậy, nó không gây tổn hại đến quần thể cá hồi mà chắc chắn có ích cho cá Dolly Varden và các loài cá khác.”

Các nhà nghiên cứu đã lắp đặt các cảm biến để tìm hiểu việc liệu các địa điểm sinh sản được quan sát có đáp ứng điều kiện ấp trứng lý tưởng cho cá hồi chó hay không. Nếu nhiệt độ nước thích hợp cho việc sinh sản, điều này có thể sản sinh ra nhiều cá hồi hơn, dẫn đến sự cạnh tranh với các loài khác. “Tốc độ phát triển của chúng phụ thuộc vào nhiệt độ. Dựa trên nhiệt độ, chúng tôi có thể ước tính thực sự chính xác khi nào trứng nở và khi nào cá xuất hiện”, Westley cho biết.

Cá hồi chó không hề đơn độc trong bối cảnh nhiệt độ ngày càng tăng. “Đây chỉ là một ví dụ điển hình thôi”, Luiz Rocha, người phụ trách các loài cá tại Viện Khoa học California và không tham gia vào nghiên cứu, cho biết có rất nhiều sinh vật đại dương và cả trên cạn đang thay đổi phạm vi sinh sống của chúng vì biến đổi khí hậu. “Tình trạng này đang diễn ra ở khắp mọi nơi. Có rất nhiều loài đang được tìm thấy ở vùng núi cao hơn. Càng lên cao, nhiệt độ càng xuống thấp nên nhiều loài sinh vật ngày càng di chuyển lên cao hơn.”

Các loài ở Bắc Cực có khả năng sẽ di chuyển như vậy, trong khi những loài khác ở vĩ độ thấp hơn sẽ thực hiện hành trình lên phương Bắc để tận hưởng không khí mới phù hợp hơn. Cá hồi chó có thể là dấu hiệu cho xu thế này. “Mọi thứ trên Trái đất rồi sẽ thích nghi. Không còn cách nào khác,” Rocha nói. “Loài nào có khả năng thích nghi tốt nhất với sự thay đổi thì sẽ sống sót.”