Các nhà khoa học hai nước Việt Nam và Nga đã phối hợp đánh giá thử nghiệm hoạt tính ức chế enzym α-glucosidase của 231 dẫn xuất tổng hợp từ khung triterpen nhằm tìm kiếm những hoạt chất tiềm năng trong điều trị tiểu đường.

Nghiên cứu động học enzym và mô hình docking phân tử của hợp chất 45 (TEV-056)
Nghiên cứu động học enzym và mô hình docking phân tử của hợp chất 45 (TEV-056). Ảnh: VAST

Trong khuôn khổ nhiệm vụ hợp tác quốc tế nhằm thiết kế, tổng hợp và đánh giá hoạt tính ức chế enzym alpha-glucosidase của một số dẫn xuất arylidene triterpenoid, hai nhóm nghiên cứu thuộc Viện Hóa học (Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam) và Viện nghiên cứu hóa học UFA (Viện Hàn lâm khoa học Nga) đã phối hợp nghiên cứu tổng hợp và đánh giá hoạt tính của 231 dẫn xuất.

Theo thông tin được Trung tâm Thông tin - Tư liệu đăng tải trên trang chủ Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam, trước tiên, nhóm các nhà khoa học Nga đã tổng hợp các dẫn xuất triterpenoid chứa nhóm arylidene; các hợp chất lai giữa triterpenoid với các dẫn xuất oxo-, azaheterocyclic (indolo-, oxazolo-, quinolono-, pyrazolo-) và trytophanamide chứa nhóm indole.

Đối với các dẫn xuất thu được, TS. Nguyễn Thị Thu Hà và các cộng sự thuộc Viện Hóa học đã nghiên cứu hoạt tính ức chế α-glucosidase invitro. Dựa trên kết quả sàng lọc, cả hai nhóm nghiên cứu đã phân tích vai trò của các loại khung triterpenoid khác nhau và các nhóm chức trong việc biểu hiện hoạt tính chống đái tháo đường, xác định các mô hình cấu trúc - hoạt tính bằng phương pháp sàng lọc ảo in silico, mô phỏng hỗ trợ máy tính và chọn các hợp chất tiềm năng với giá trị IC50 ở nồng độ nM để nghiên cứu bệnh tiểu đường trên động vật thực nghiệm in vivo.

Dựa vào kết quả đánh giá thử nghiệm hoạt tính ức chế enzym α-glucosidase của 231 hợp chất, hai nhóm nghiên cứu đã thống nhất lựa chọn 24/231 mẫu tiêu biểu có tác dụng ức chế enzym α-glucosidase mạnh (IC50 < 1 µg/ml) để tiếp tục đánh giá các hoạt tính sinh học khác. Cụ thể, TS. Nguyễn Thị Thu Hà và cộng sự đã đánh giá hoạt tính gây độc trên 4 dòng tế bào ung thư của 24 hợp chất. Trong đó, hợp chất A-50-furf có hoạt tính mạnh trên cả 4 dòng tế bào ung thư với giá trị IC50 từ 4.0±0.1 đến 9.58±0.26 µg/ml. Hợp chất 3NH2-M-2 có hoạt tính mạnh và chọn lọc trên dòng ung thư gan Hep-G2 với giá trị IC50 là 1.25±0.05 µg/ml.

Trong số 24 hợp chất có hoạt tính ức chế mạnh enzym α-glucosidase, có 10/24 hợp chất có tiềm năng trong nghiên cứu phát triển chất kháng viêm do có hoạt tính ức chế sản sinh NO mạnh. Đây là thành công nhằm mở rộng hướng nghiên cứu về các hoạt chất kháng viêm trên cơ sở các chất có tác dụng ức chế enzym α-glucosidase, cũng như các thử nghiệm sâu hơn trên mô hình chuột đối với các hợp chất tiềm năng trong tương lai.