Rất ít phụ nữ được đề cử giải Nobel

Các ủy ban giải thưởng Nobel chia sẻ với trang tin Science về nguyên nhân đằng sau tình trạng này: Rất ít nữ giới được đề cử cho các giải thưởng Nobel khoa học, mặc dù con số này đã tăng gấp đôi trong những năm gần đây.

Năm nay, dù đã có nhiều cải thiện, phụ nữ vẫn chỉ chiếm 13% số đề cử cho giải Nobel Y sinh và 7-8% cho giải Nobel Hóa học. “Đây là vấn đề với nhiều giải thưởng khoa học cao cấp và danh giá: Nếu phụ nữ không có mặt trong nhóm đề cử, các hội đồng không thể chọn họ," Jo Handelsman, nhà sinh học phân tử tại Đại học Wisconsin, Madison, người nghiên cứu sự chênh lệch về giới trong cộng đồng khoa học, cho biết.

Năm 2020, ba trong số tám người đoạt giải Nobel khoa học là phụ nữ (trong đó, giải Nobel Hóa học 2020 thuộc về hai phụ nữ và không có nam). “Kết quả Nobel năm ngoái rất tích cực và cho thấy có sự thay đổi thực sự đang diễn ra, nhưng năm nay chúng ta đã trở lại thông lệ bình thường của giải Nobel," Liselotte Jauffred, nhà vật lý tại Đại học Copenhagen, nói.

Năm 2018, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, nơi trao giải Nobel Vật lý và Hóa học, đã thay đổi quy trình đề cử đểkhuyến khích tính đa dạng. Viện đã mở rộng danh sách những người được mời nộp đề cử. Họ cũng điều chỉnh cách diễn đạt trong thư mời nộp đề cử: thư đề cập rõ ràng đến các nhóm ít được đại diện và yêu cầu các nhà khoa học được mời đề cử tối đa ba khám phá chứ không chỉ một. Viện Karolinska, nơi trao giải Nobel về Y sinh, cũng thực hiện những thay đổi tương tự.

Các ủy ban Nobel thường giữ bí mật số liệu thống kê ứng cử viên (quy chế của Quỹ Nobel cũng quy định giữ bí mật các đề cử trong 50 năm). Nhưng một số thành viên ủy ban đã chia sẻ dữ liệu tóm tắt với trang tin Science. Tổng số đề cử cho giải Nobel Y sinh đã tăng từ khoảng 350 vào năm 2015 lên 874 trong năm nay. Trong khoảng thời gian này, tỷ lệ nữ giới được đề cử đã tăng hơn gấp đôi, từ 5% vào năm 2015 lên 13% trong năm nay. Ủy ban Nobel Hóa học đã chứng kiến ​​mức tăng tương tự: tỉ lệ nữ giới được đề cử chiếm khoảng 7-8%, tăng gấp đôi kể từ năm 2018. Một đại diện của ủy ban Nobel Vật lý từ chối chia sẻ số liệu chính xác, nhưng cho biết "số phụ nữ được đề cử đã tăng lên đáng kể trong vài năm qua”.

Tuy nhiên, “những con số đó không có nhiều ý nghĩa nếu chúng không dẫn đến việc ngày càng có nhiều phụ nữ nhận giải thưởng,” theo Lokman Meho, nhà khoa học thông tin tại Đại học Georgetown, Qatar. Meho mới đây đã công bố một nghiên cứu trên Tạp chí Quantitative Science Studies, cho thấy chênh lệch giới tính ở các giải Nobel khoa học lớn hơn so với các giải thưởng khoa học, kỹ thuật và toán học danh giá khác.

Các thành viên của các ủy ban Nobel cũng nói rằng họ không hài lòng với tiến độ cải thiện tình trạng chênh lệch giới tính hiện nay ở giải Nobel. Pernilla Wittung-Stafshede, nhà hóa sinh học tại Đại học Công nghệ Chalmers, một trong hai phụ nữ trong ủy ban Nobel Hóa học gồm tám người, cho rằng, bên cạnh thúc đẩy số đề cử dành cho phụ nữ, các ủy ban cũng nên xem xét mở rộng quan điểm về khám phá như thế nào thì xứng đáng với giải Nobel. “Có thể chúng tôi bỏ lỡ một số chủ đề và ứng viên nhất định vì chúng tôi thiên vị và có cái nhìn hạn hẹp. Chúng tôi có thể cần phải suy nghĩ cởi mở hơn," Wittung-Stafshede nói.

Những người theo dõi giải Nobel nói rằng có thể cần cải thiện chính các ủy ban tuyển chọn. Năm nay, ủy ban Nobel Vật lý có 7 nam và 1 nữ, ủy ban Nobel Hóa học gồm 6 nam và 2 nữ, và ủy ban Nobel Y sinh có tỷ lệ nữ cao nhất với 13 nam và 5 nữ.

Wittung-Stafshede đồng ý với ý kiến cho rằng việc ít phụ nữ đoạt giải một phần do những bất lợi mang tính hệ thống mà phụ nữ phải đối mặt trong suốt sự nghiệp khoa học của họ. Nhưng đó không phải là toàn bộ nguyên nhân, "chúng tôi [các ủy ban Nobel] cũng cần phải tự mình giải quyết vấn đề [chênh lệch giới tính]," Wittung-Stafshede nói.