Tất cả chúng ta đều biết rằng vitamin rất quan trọng đối với sức khỏe, nhưng có bao giờ bạn thắc mắc tại sao vitamin được đặt tên theo thứ tự bảng chữ cái và người ta phát hiện chúng từ khi nào?
Trước khi phát hiện vitaminMặc dù con người từ xa xưa đã nhận ra mối liên hệ giữa chế độ ăn uống và sức khỏe, nhưng phải mất hàng nghìn năm để lĩnh vực nghiên cứu dinh dưỡng hiện đại ra đời dựa trên nhiều tiến bộ trong các lĩnh vực hóa học, vật lý và sinh học.
Các thí nghiệm dinh dưỡng thời kỳ đầu tập trung chủ yếu vào nitơ – một nguyên tố được khám phá vào năm 1772 – và xem xét sự hiện diện hoặc thiếu vắng nitơ trong thực phẩm khiến động vật và con người khỏe mạnh hoặc ốm yếu?
Vào năm 1838, nhà hóa học người Hà Lan Gerardus Johannis Mulder đề xuất sự tồn tại của một hợp chất mà ông gọi là protein, và ông cho rằng nó đóng vai trò chính trong việc nuôi dưỡng và duy trì sự sống. Trong nhiều thập kỷ sau đó, mọi người tin rằng protein là chất dinh dưỡng quan trọng nhất đối với sức khỏe, theo nhà sử học Kenneth Carpenter tại Đại học California, Berkeley (Mỹ). Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây cho thấy trái cây, rau củ và sữa cũng rất quan trọng vì chúng giúp ngăn ngừa các bệnh như scorbut và còi xương. Những căn bệnh này thường xảy ra ở những người có chế độ ăn uống nghèo nàn. Nhưng thay vì nhận ra việc thiếu chất dinh dưỡng là nguyên nhân chính, các nhà nghiên cứu lúc đó thường đổ lỗi cho một số nguyên nhân như nhiễm trùng, thực phẩm bẩn hoặc thậm chí là không khí biển.
Trong khi đó, các thủy thủ trong những chuyến đi dài ngày lại mắc một căn bệnh khác: bệnh beriberi, có thể gây suy tim và mất cảm giác ở chân và bàn chân.
Vào những năm 1880, Kanehiro Takaki – một bác sĩ trong lực lượng hải quân của Nhật Bản – đã đề xuất một giả thuyết về nguyên nhân gây bệnh beriberi. Ông phát hiện những người nghèo có nguy cơ mắc bệnh beriberi cao hơn những người giàu. Điều này khiến ông nghi ngờ việc thiếu protein trong chế độ ăn uống của họ đóng một vai trò nào đó trong quá trình hình thành và phát triển bệnh.
Đặt tên cho các vitamin Đến thế kỷ 20, nhà hóa học người Ba Lan Casimir Funk tập trung nghiên cứu lớp vỏ và cám được loại bỏ để tạo ra gạo trắng, và ông bắt đầu các thí nghiệm với chim bồ câu. Kết quả cho thấy, những con chim bồ câu chỉ ăn gạo trắng trở nên ốm yếu, nhưng chúng nhanh chóng khỏe lại khi ăn cám gạo và men.
Thí nghiệm của Funk đã xác nhận lý thuyết trước đó của Takaki, đó là chế độ ăn uống và bệnh beriberi có liên quan, nhưng thủ phạm không phải do thiếu protein. Năm 1912, Funk kết luận nguyên nhân gây bệnh beriberi là do cơ thể thiếu một hợp chất chứa nitơ mà ông gọi là “vitamine”. Thuật ngữ này là sự kết hợp giữa từ “vita” trong tiếng Latin có nghĩa là sự sống và “amine”, tên của loại hợp chất chứa nitơ.
Phát hiện trên đã làm thay đổi hiểu biết của các nhà khoa học đương thời, cho thấy bệnh tật có thể phát sinh do thiếu hụt dinh dưỡng và được chữa khỏi bằng cách bổ sung đầy đủ vitamin. Funk đưa ra khuyến nghị: “Chúng ta nên tránh một chế độ ăn uống đơn điệu”.
Kể từ đó, các nhà nghiên cứu đã gấp rút phân lập những chất dinh dưỡng khác có liên quan đến các bệnh như còi xương, bệnh scorbut, bướu cổ,... Nhà khoa học dinh dưỡng người Mỹ Elmer McCullum đã tiến hành thí nghiệm liên quan đến thức ăn của nhiều quần thể động vật khác nhau. Ông phát hiện một hợp chất hòa tan trong một số chất béo rất cần thiết cho sự phát triển của chuột. Đây là vitamin đầu tiên được khám phá nên ông đặt tên cho nó là vitamin A, theo chữ “A” đầu tiên trong bảng chữ cái.
McCollum và một số nhà khoa học khác tiếp tục triển khai các thí nghiệm sâu hơn để tìm ra chất dinh dưỡng có trong cám gạo mà Funk cho chim bồ câu ăn. Họ đặt tên cho nó là “vitamin B”, theo chữ cái đầu tiên trong tên của bệnh “beriberi”. Sau này, người ta phát hiện vitamin B thực chất là một nhóm gồm 8 loại vitamin tan trong nước, mỗi loại có một tên riêng – chẳng hạn như thiamine – và được đánh số theo thứ tự khám phá.
Chữ “e” trong thuật ngữ “vitamine” bị loại bỏ sau khi các nhà khoa học nhận ra rằng không phải tất cả các hợp chất đều là amine chứa nitơ. Tuy nhiên, thói quen đặt tên vitamin theo thứ tự bảng chữ cái vẫn tiếp tục diễn ra.
Ngày nay, chúng ta biết rằng có bốn loại vitamin tan trong chất béo (bao gồm vitamin A, D, E, K) và chín loại vitamin tan trong nước bao gồm vitamin C và 8 loại vitamin B: B1 (thiamine), B2 (riboflavin), B3 (niacin), B5 (axit pantothenic), B6 (pyridoxine), B7 (biotin), B9 (folate), B12 (cobalamin). Tất cả chúng đều cần thiết cho sự phát triển và sức khỏe của con người.
Tại sao có vitamin K mà không có vitamin F?Chúng ta hãy để ý tên gọi của các vitamin (A, B, C, D, E, và K). Vitamin K đã “nhảy cóc” lên trước “F” trong bảng chữ cái. Năm 1929, nhà nghiên cứu người Đan Mạch Carl Peter Henrik Dam đã phát hiện loại vitamin này. Theo lẽ thường, nó có thể được gọi tên bằng một chữ cái trước “K”, chẳng hạn như “F”. Nhưng nghiên cứu của Dam tiết lộ rằng chất dinh dưỡng mới rất cần thiết cho quá trình đông máu (Koagulation) – một từ bắt đầu bằng chữ “K” trong tiếng Scandinavi và tiếng Đức. Vì vậy, Dam đặt tên cho nó là vitamin K.
Đã nhiều thập kỷ trôi qua kể từ khi vitamin thiết yếu cuối cùng, vitamin B12, được phát hiện vào năm 1948. Kể từ đó, các nhà nghiên cứu chủ yếu tập trung vào những lợi ích sức khỏe của vitamin, tìm hiểu thêm về mối liên hệ giữa sự thiếu hụt vitamin và bệnh tật, cũng như cách sử dụng chúng để điều trị các loại bệnh khác nhau như pellagra và thiếu máu.
Dường như các nhà khoa học sẽ không có cơ hội khám phá thêm một loại vitamin thiết yếu mới. Tất cả sự thiếu hụt dinh dưỡng của chúng ta dường như đã được giải thích. Nhưng điều đó không có nghĩa là hành trình khám phá dinh dưỡng đã dừng lại.
Trên thực tế, loại hình nghiên cứu này đang tiếp tục phát triển, cho phép các nhà khoa học đi sâu vào tìm hiểu bí mật của những vi chất dinh dưỡng, dù có hàm lượng rất nhỏ nhưng cũng ảnh hưởng đến sức khỏe con người.
Nếu thời kỳ hoàng kim của việc phát hiện ra vitamin giống như một món khai vị, thì các nhà khoa học ngày nay đang tiếp tục làm các món ăn chính – một bữa tiệc thịnh soạn của những khám phá dinh dưỡng ngày càng sâu sắc và toàn diện hơn.
Theo National Geographic