Nhà cổ sinh vật học, nhà bảo tồn nổi tiếng Richard Leakey qua đời

Richard Leakey là con trai của Louis và Mary Leakey - hai nhà cổ sinh vật học khám phá hóa thạch tổ tiên loài người ở Đông Phi, giúp chứng minh rằng con người tiến hóa ở châu Phi. Lớn lên, Richard Leakey cũng trở thành nhà cổ sinh vật học và tiếp tục bổ sung nhiều phát hiện quan trọng vào các nghiên cứu về nguồn gốc loài người. Sau khi gặp tai nạn và không thể tiếp tục thám hiểm, Richard tập trung vào hoạt động bảo tồn. Trong suốt cuộc đời, Richard Leakey đã hỗ trợ sinh viên và các nhà khoa học, đặc biệt là những người Kenya, nghiên cứu nguồn mẫu vật khoa học phong phú ở đất nước của họ.

Mặc dù bỏ học từ cấp hai và chưa từng học đại học, Richard Leakey vẫn nghiên cứu khoa học dưới sự bảo trợ của cha mẹ. Ông tìm thấy hóa thạch đầu tiên của mình, xương hàm của một con lợn khổng lồ đã tuyệt chủng, khi 6 tuổi.

Richard lớn lên ở Kenya khi đất nước này vẫn còn là thuộc địa của Anh. Ông làm trợ lý cho cha mình tại Bảo tàng Quốc gia Kenya (NMK), thuộc Trung tâm Tiền sử và Cổ sinh vật học Kenya và trở thành giám đốc của NMK vào năm 1968. Trong một chuyến thám hiểm docha ông dẫn đầu, Richard Leakey và nhóm của ông đã giúp tìm ra hộp sọ của những người Homo sapiens đầu tiên ở Omo, Ethiopia.

Leakey sau đó bắt đầu các cuộc thám hiểm săn tìm hóa thạch của riêng mình, đặc biệt là tại một địa điểm có tên Koobi Fora, thuộc Hồ Turkana ở Kenya. Thay vì dựa vào mối quan hệ của cha mẹ, Leakey tổ chức chuyến thám hiểm của mình với các nhà khoa học trẻ - Alan Walker, Kay Behrensmeyer, Bernard Wood - những người về sau trở thành các nhà cổ sinh vật học lớn.

Năm 1969, nhóm đã “trúng số độc đắc”, như Leakey nói, khi phát hiện hộp sọ gần như hoàn chỉnh của tổ tiên loài người, Australopithecus boisei. Phát hiện này trở thành bằng chứng quan trọng cho thấy hơn một loài hominin đã sống cùng nhau hơn 1 triệu năm trước, giả thuyết được chấp nhận rộng rãi ngày nay nhưng khi đó còn nhiều tranh cãi.

Phát hiện quan trọng thứ hai của nhóm Leakey, hộp sọ gần như hoàn chỉnh của một loài hominid có bộ não lớn hơn, hiện được phân loại là Hominid rudolfensis, tiếp tục củng cố giả thuyết này. Sau đó, vào năm 1984, thành viên Kamoya Kimeu trong nhóm của Leakey phát hiện “Nariokotome Boy”, một hộp sọ và bộ xương gần như hoàn chỉnh của Hominid erectus. Những hóa thạch này đã mở rộng hiểu biết về quá trình tiến hóa của loài người, và trở thành mẫu vật nghiên cứu quan trọng trong nhiều thập kỷ tiếp theo.

Những khám phá kể trên đã mang lại danh tiếng cho Leakey và bằng danh tiếng này, Richard giúp biến Kenya thành một cường quốc về khoa học ở Đông Phi và kêu gọi tài trợ cho nhiều hoạt động bảo tồn. Vào cuối những năm 1960, hóa thạch ở Kenya vẫn chỉ được cất giữ trong các hộp bìa cứng nhỏ, hoặc hộp đựng xì gà, trong một tòa nhà cũ, thiết bị điện duy nhất là một chiếc bóng đèn. Là một nhà gây quỹ bậc thầy, Leakey đã quyên góp tiền xây dựng một bảo tàng nghiên cứu và Viện Tiền sử Châu Phi. Bất chấp sự phản đối của cha mình, Richard kêu gọi chính phủ Kenya sửa đổi Luật Cổ vật - trước đây yêu cầu người nước ngoài phải xin giấy phép tìm kiếm hóa thạch và chỉ được nghiên cứu chúng ở Kenya thay vì vận chuyển chúng ra nước ngoài.

Năm 1989, Leakey trở thành giám đốc của Cơ quan Động vật Hoang dã Kenya (KWS) theo yêu cầu của Tổng thống Kenya khi đó là Daniel arap Moi. Với viện trợ quốc tế, ông đã xây dựng lại và mua hệ thống trang bị cho lực lượng kiểm lâm của KWS, và tích cực ủng hộ lệnh cấm buôn bán quốc tế ngà voi. Trong một sự kiện gây chú ý trên toàn thế giới, Richard đã tổ chức để tổng thống Moi đốt một ngọn tháp làm bằng ngà voi. Số lượng voi của Kenya tăng lần đầu tiên sau hơn 100 năm. Sau đó, chính trị thay đổi và các cáo buộc về các khoản tiền chi tiêu công (vẫn chưa được chứng minh) đã dẫn đến việc Leakey từ chức vào năm 1994.

Năm 1994, Leakey đồng sáng lập Wildlife Direct, một tổ chức phi chính phủ trực tuyến gây quỹ cho nhân viên của các công viên và khu bảo tồn châu Phi. “Richard có thể thô lỗ và thiếu kiên nhẫn, nhưng ông sẽ tìm mọi cách để giúp đỡ những người mà ông coi là có tiềm năng tạo ra sự khác biệt," nhà nghiên cứu về voi Joyce Poole, đồng giám đốc tổ chức phi lợi nhuận ElephantVoices, và cựu nghiên cứu viên tại KWS, cho biết. "Di sản bảo tồn của Richard có thể được nhìn thấy trong đội ngũ các nhà bảo tồn vĩ đại người Kenya, những người có tiếng nói mạnh mẽ trên toàn cầu."

Năm 1991, Leakey giúp thành lập Safina, một trong những đảng chính trị đầu tiên của Kenya, tập hợp các phe đối lập của đất nước. Ông cũng từng là thành viên quốc hội và là người đứng đầu Cơ quan Dịch vụ công của Kenya, nhưng về sau không được lòng Moi và đã từ chức.

Richard Leakey là đồng tác giả của hàng trăm bài báo nghiên cứu và một số cuốn sách, bao gồm cả những cuốn sách bán chạy nhất mọi thời đại như "Origins, People of the Lake: Mankind and Its Beginnings" nói về khởi đầu của loài người và "The Sixth Extinction: Patterns of Life and the Future of Humankind" nói về đại tuyệt chủng. Ông cũng hỗ trợ tài chính cho hàng trăm sinh viên Kenya. Lawrence Nzuve, hiện là điều phối viên truyền thông tại Viện Môi trường Stockholm, cho biết Leakey từ lâu đã nhận ra rằng “báo chí khoa học cũng rất quan trọng” và đã dành cho Nzuve học bổng để theo học tại Stony Brook.

Bắt đầu từ những năm 20 tuổi, Richard Leakey đã gặp các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Ông sống sót sau hai lần ghép thận, ghép gan và phải cắt cụt một bên ống chân sau vụ tai nạn máy bay năm 1993. Kể từ đó, ông không thể tự mình đi săn tìm hóa thạch, nhưng vẫn tiếp tục gây quỹ cho lĩnh vực này.

Richard Leakey cho rằng niềm đam mê giúp đỡ người khác là do “gen truyền giáo” từ ông nội của mình - vốn là một nhà truyền giáo Anh giáo, và ông từng nói với một phóng viên rằng văn bia của mình sẽ ghi là: “Tôi hy vọng tôi đã có ích”. Nguyên nhân cái chết của Richard Leakey vẫn chưa được công bố.