Cộng đồng người Neanderthal sống như thế nào

Nằm trên một mỏm đá ở phía nam Siberia, hang Chagyrskaya trông khá hoang sơ, nhưng đối với một gia đình người Neanderthal, nơi đây từng là nhà.

Lần đầu tiên, các nhà nghiên cứu đã xác định được một nhóm người Neanderthal có quan hệ họ hàng gần - một người cha và cô con gái tuổi teen cùng với 2 nam giới họ hàng xa khác.

Gia đình này, cùng với 7 cá thể nữa tạo thành bộ sưu tập bộ gen Neanderthal lớn nhất từng được phát hiện, theo nghiên cứu mới đăng trên Nature ngày 19/10. Các phát hiện mới cho thấy các cộng đồng người Neanderthal có quy mô nhỏ và phụ nữ thường rời gia đình để nhập vào các nhóm mới.

Tìm hiểu quan hệ họ hàng gần và các cấu trúc xã hội là lãnh địa mới mà các nhà nghiên cứu bộ gen cổ đại đang khám phá - trước đây, họ thường tập trung vào lịch sử của cả quần thể, theo Krishna Veeramah, nhà di truyền học dân số tại Đại học Stonybrook ở New York, cho biết.

Hang Denisova từ lâu đã được biết đến là một kho tàng khảo cổ học. Người Homo sapiens, Neanderthal và Denisova lần lượt sinh sống trong khu vực này cách đây khoảng 300.000 năm. Nhưng cách hang Denisova 100 km về phía tây, nằm trên bờ sông Charysh ở chân núi Altai, là một kho báu chưa nhiều người biết đến - hang Chagyrskaya.

Các cuộc khai quật ở Chagyrskaya tiết lộ những dấu vết của người Neanderthal, có niên đại từ 50.000 đến 60.000 năm trước và các công cụ bằng đá đặc trưng của họ.

Năm 2020, trình tự bộ gen của một phụ nữ Neanderthal từ Chagyrskaya cho thấy cô thuộc về quần thể khác với những người Neanderthal ở hang Denisova. Vì thế, một nhóm do nhà cổ sinh vật học Laurits Skov tại Viện nhân chủng học tiến hóa Max Planck đứng đầu muốn nghiên cứu sâu hơn về cư dân của hang động Chagyrskaya. Họ đã trích xuất DNA từ 17 hài cốt cổ đại khác ở đây.

Răng và các mảnh xương tìm thấy ở Chagyrskaya mang lại bộ gen hoàn chỉnh hoặc một phần bộ gen từ 11 cá thể -các hài cốt khác không ở trong điều điện đủ tốt để cho kết quả giải trình tự.

Từ các dữ liệu này, các nhà nghiên cứu xác nhận rằng cư dân của Chagyrskaya có quan hệ mật thiết hơn với người Neanderthal sống ở châu Âu cùng thời điểm, chứ không phải với những người Neanderthal đã sống ở Hang Denisova hàng chục nghìn năm trước đó.

Đáng ngạc nhiên hơn, có 2 cá thể, một nam giới trưởng thành và một em gái, có chung một nửa DNA. Có nghĩa họ là anh chị em ruột hoặc là cha mẹ và con cái. Để xác định mối quan hệ, nhóm Skov tiếp tục kiểm tra DNA ty thể, vốn được di truyền từ mẹ và do đó sẽ giống hệt nhau giữa anh chị em và giữa mẹ và con, nhưng khác nhau giữa cha và con. Kết quả, họ là cha và con gái.

Các nhà nghiên cứu tìm thấy thêm nhiều thành viên trong gia đình khi tiếp tục kiểm tra vật liệu di truyền. Người cha có 2 DNA ty thể giống với 2 nam giới trưởng thành khác. Có nghĩa họ có cùng họ ngoại. Skov cho biết dấu hiệu DNA ty thể sẽ biến mất sau một vài thế hệ, vì vậy rất có thể 3 người này là họ hàng và đã sống cùng thời điểm, tuy nhiên không xác định được chính xác mối quan hệ.

Ngoài ra, nhóm Skov còn xác định các thành viên của một gia đình Neanderthal khác, một nam và một nữ là họ hàng xa với nhau, chẳng hạn như anh em họ.

Chỉ riêng số bộ gen người Neanderthal tìm thấy ở đây đã gần gấp đôi số bộ gen Neanderthal hiện có, cho phép các nhà nghiên cứu xem xét các khía cạnh của cuộc sống cộng đồng người Neanderthal.

Trong các bộ gen của người Neanderthal ở Chagyrskaya, nguồn từ bố và nguồn từ mẹ của một DNA không có sự khác biệt lớn. Đây là dấu hiệu cho thấy kích thước của quần thể nhỏ, có ít người trưởng thành trong độ tuổi sinh sản. Dấu hiệu tương tự thường xuất hiện ở khỉ đột núi và các loài bị đe dọa khác, thường chỉ sống trong các cộng đồng ít hơn 20 cá thể.

Nhóm Skov cũng phát hiện các bộ nhiễm sắc thể X, được thừa hưởng từ mẹ, trong quần thể này có độ đa dạng cao hơn so với các bộ nhiễm sắc thể Y, được thừa hưởng từ bố. Có nghĩa là phụ nữ trong quần thể này đã đến từ các cộng đồng người Neanderthal khác nhau, theo Skov. Họ ước tính hơn một nửa phụ nữ trong cộng đồng nhỏ này được sinh ra ở nơi khác.

Đây là bằng chứng cho thấy phụ nữ Neanderthal thường đi khỏi cộng đồng nơi họ sinh ra, theo nhà cổ sinh vật học Carles Lalueza-Fox, Giám đốc Bảo tàng Khoa học Tự nhiên Barcelona, ​​Tây Ban Nha.

Hang Chagyrskaya cũng chứa đầy xác bò rừng và ngựa, vì thế nhóm Skov nghĩ rằng nơi đây từng là một điểm cắm trại chuyên để săn bắn những loài thú này khi chúng di cư theo mùa. Theo Sykes, những cuộc đi săn tạo cơ hội cho các cộng đồng người Neanderthal khác nhau gặp gỡ và hòa huyết. “Tôi không nghĩ người Neanderthal có ý định gặp nhau, nhưng mùa săn bắn mang lại cơ hội đó", Sykes nói.

Có thể còn nhiều điều ẩn giấu sau gia đình người Neanderthal ở hang Chagyrskaya. Nhóm Skov phân tích chưa được một phần tư số hài cốt người Neanderthal đã được phát hiện. Và cho đến nay, mới chỉ có một phần ba hang được khai quật. Skov hy vọng các nghiên cứu trong tương lai sẽ giúp dựng các cây phả hệ Neanderthal hoàn chỉnh hơn, và có thể tìm ra mẹ của cô gái tuổi teen. “Bà ấy có lẽ cũng sống ở đó”, Skov nói.