Nghiên cứu mới phát hiện những con bướm đầu tiên tiến hóa từ ngài cách đây 100 triệu năm ở nơi hiện giờ là Bắc và Trung Mỹ.
Hiện nay có khoảng 20.000 loài bướm vỗ cánh ở khắp mọi nơi trên thế giới, trừ Nam Cực. Các nhà khoa học biết bướm xuất hiện từ khi nào, song họ vẫn không chắc về địa điểm phát tích cũng như chế độ ăn nguyên thủy của chúng là gì.
Nghiên cứu mới của nhóm các nhà khoa học, đứng đầu là Akito Kawahara, một giám tuyển về bộ Cánh vẩy tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Florida, Mỹ, phát hiện những con bướm đầu tiên tiến hóa từ ngài cách đây 100 triệu năm ở nơi hiện giờ là Bắc và Trung Mỹ. Vào thời đó, siêu lục địa Pangaea đang tan rã, và Bắc Mỹ tách làm hai phần đông và tây cách nhau một eo biển. Bướm bắt nguồn từ phía tây của mảng lục địa này.
Nhóm đã dựng nên một cây sự sống mới của bướm bằng cách giải trình tự 391 gene từ gần 2.300 loài bướm ở 90 nước, đại diện cho 92% các chi được công nhận.
Những số liệu này đến từ nhiều nguồn trên khắp thế giới, và được tập trung thành một cơ sở dữ liệu mở. Ngoài ra, các nhà nghiên cứu còn sử dụng 11 hóa thạch bướm hiếm làm chuẩn để đảm bảo các điểm phân nhánh của cây sự sống khớp với thời điểm phân nhánh mà hóa thạch thể hiện.
Kết quả cho thấy bướm xuất hiện khoảng 101,4 triệu năm trước từ tổ tiên là loài ngài (hay còn gọi là bướm đêm) ăn cỏ. Như vậy, những con bướm đầu tiên xuất hiện giữa kỷ Phấn Trắng, cùng thời với khủng long.
Sau khi tiến hóa, bướm lan ra vùng Nam Mỹ hiện giờ, rồi một số di cư đến Nam Cực, vùng này lúc đó ấm hơn rất nhiều và vẫn nối liền với Úc. Chúng tới rìa Bắc Úc khi hai vùng đất tách ra - một quá trình bắt đầu khoảng 85 triệu năm trước.
Tiếp theo, bướm đi qua cầu đất Bering, từng nối Nga và Bắc Mỹ, và đến nơi hiện là nước Nga vào 60-75 triệu năm trước. Từ đây, chúng lan tới Đông Nam Á, Trung Đông và Sừng châu Phi. Chúng còn đến Ấn Độ, lúc bấy giờ là một hòn đảo biệt lập, khoảng 60 triệu năm trước. Cuối cùng, bướm lan đến châu Âu khoảng 30-45 triệu năm trước, sau khi đã dừng lại tại rìa Trung Đông vào 45 triệu năm trước, không rõ nguyên do cho việc tạm dừng này. Kawahara cho rằng điều này phản ánh tình trạng ở châu Âu có ít loài bướm so với các phần khác trên thế giới.
Phân tích dữ liệu từ 31.456 loài cây chủ của bướm cho thấy những con bướm đầu tiên đã ăn cây họ đậu. Họ đậu xuất hiện trong hầu hết mọi hệ sinh thái và thường không có chất bảo vệ để tránh bị côn trùng ăn. Các nhà khoa học cho rằng đó là lí do vì sao bướm theo chế độ ăn họ đậu trong suốt hàng triệu năm.
Ngày nay, các loài bướm đã phát triển đa dạng và ăn các nhóm cây khác, nhưng có đến 2/3 các loài bướm hiện nay đều chuyên ăn một họ thực vật, chủ yếu là họ đậu và họ lúa mì. Điểm thú vị là tổ tiên chung gần đây nhất của họ đậu xuất hiện cách đây 98 triệu năm, trùng với thời điểm xuất hiện của bướm. Theo các nhà khoa học, quá trình tiến hóa của bướm và các loài thực vật có hoa đã gắn kết chặt chẽ kể từ khi bướm xuất hiện. Và mối quan hệ gần gũinày đã tạo nên những sự kiện đa dạng hóa đặc biệt ở cả hai giống sinh vật.