Sứa lược đã tồn tại lâu hơn bất kỳ loài động vật nào đang sống trên Trái đất.

Từ lâu, các nhà khoa học cho rằng hải miên (hay con bọt biển - sponge), một động vật lấy chất dinh dưỡng bằng cách lọc nước qua thân, là nhóm động vật cổ đại nhất trên Trái đất. Nhưng nghiên cứu mới đây đăng trên tạp chí Nature cho rằng ngành sứa lược thậm chí còn lâu đời hơn thế.

Trong đại dương có rất nhiều loài động vật đơn giản như hải miên, sứa lược, sứa và hải quỳ. Chúng không có bộ não riêng biệt, cũng như không có cơ bắp và dây thần kinh. Hải miên có vẻ giống quần thể động vật nguyên sinh đơn bào. Ở giai đoạn ấu trùng, chúng có thể bơi và trông giống như bông hoa, và khi trưởng thành thì dừng lại một chỗ và sống nhờ thức ăn lọc được qua các lỗ trên thân.

Còn sứa lược có kích cỡ bằng lòng bàn tay. Nó dùng các hàng lông mao để bơi trong đại dương và bắt mồi nhờ các xúc tu tiết ra chất nhớt dính. Như các loài động vật khác, sứa lược cũng đạt được tiêu chí là đã phát triển từ trứng được thụ tinh thành một sinh vật đa bào.

Một loài sứa lược ở California. Ảnh:Viện nghiên cứu thủy cung vịnh Monterey
Một loài sứa lược ở California. Ảnh:Viện nghiên cứu thủy cung vịnh Monterey

Để tìm hiểu xem sứa lược hay hải miên phân nhánh trước từ cây phả hệ động vật, các nhà nghiên cứu từ Đại học California-Berkeley (Mỹ) và Đại học Vienna (Áo) đã thử dùng phân tích di truyền, song những nỗ lực ban đầu không đem lại kết quả do niên đại quá lâu đời của hai nhóm này.

Vì thế, họ chuyển sang tìm hiểu thứ tự sắp xếp của các gene trên mỗi nhiễm sắc thể để lần theo sự biến đổi theo thời gian. Sau khi xác định được cấu trúc nhiễm sắc thể của loài sứa lược Hormiphora californiensis, họ nhận thấy sứa lược có thứ tự sắp xếp các gene tương ứng với các loài không phải là động vật, trong khi hải miên thì giống với các loài động vật khác.

Đây là bằng chứng rõ ràng về việc sứa lược đã phân nhánh đầu tiên, trước khi nhiễm sắc thể của động vật có sự thay đổi trên quy mô lớn. Phát hiện này có thể đặt nền tảng cho những nghiên cứu mới về quá trình tiến hóa của cơ và các bộ phận khác ở động vật.

Ngoài ra, phương pháp nghiên cứu ở công trình này có thể cũng hữu ích cho các lĩnh vực khác. Theo các nhà khoa học, tuy sứa lược xuất hiện cách đây ít nhất 500 triệu năm và có thể là ngành có niên đại lớn nhất hiện vẫn còn sống, nhưng đã từng có những loài động vật cổ xưa hơn, xuất hiện từ 600 đến 700 triệu năm trước và để lại vật liệu di truyền cho đến ngày nay. Tuy nhiên, ta khó mà biết hình dạng của chúng như thế nào vì đó là những loài thân mềm và không để lại dấu vết hóa thạch trực tiếp. Nhưng bằng cách so sánh các loài động vật hiện nay, khoa học vẫn có thể hiểu thêm về các tổ tiên chung của động vật.