Hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam: Những kỳ lân tiếp theo

Không phải ngẫu nhiên khi nói về hệ sinh thái khởi nghiệp của một quốc gia giới chuyên nhắc đến số lượng kỳ lân như một tiêu chí. Đó là bằng chứng cho quy mô, khả năng hấp thụ nguồn vốn của thị trường. Trở thành kỳ lân cũng là một trong những mục tiêu của startup. Để trở thành kỳ lân với định giá doanh nghiệp trên 1 tỷ USD không phải chuyện dễ dàng. Việt Nam trước năm 2021 mới chỉ có hai kỳ lân là VNG và VNLIFE - doanh nghiệp sở hữu ứng dụng thanh toán trực tuyến Vnpay. Trong năm 2021, Việt Nam bổ sung vào danh sách hai kỳ lân mới là MoMo và Sky Mavis – một kỳ lân thế hệ mới của làng khởi nghiệp. Thông thường các kỳ lân thế hệ cũ phải mất tới 10-20 năm, riêng Sky Mavis chỉ mất hơn ba năm.

“Số lượng kỳ lân như hiện nay chưa thể hiện đúng tiềm năng của hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam. Số lượng kỳ lân sẽ bùng nổ trong vài năm tới, có thể 7-8 kỳ lân vào năm 2025 và đạt con số 10 kỳ lân vào năm 2030” – ông Trần Anh Tùng – Giám đốc điều hành của VIC Partner nói với Khoa học và Phát triển.

Dự đoán của ông Trần Anh Tùng là hoàn toàn có cơ sở khi hoạt động đầu tư cho khởi nghiệp đổi mới sáng tạo ở Việt Nam đang rất sôi nổi. Năm 2021, theo báo cáo quỹ đầu tư Do Ventures và Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC), tổng lượng vốn đầu tư vào thị trường khởi nghiệp Việt Nam đạt hơn 1,4 tỷ USD. Tổng số thương vụ đầu tư cũng đạt mức cao nhất từ trước tới nay, 165 thương vụ, tăng 57% so với năm 2020.

Xét về tốc độ tăng trưởng theo năm, Việt Nam dẫn đầu về số lượng đầu tư và đứng thứ ba về giá trị đầu tư, sau Singapore và Philippines. Tổng số vốn đầu tư vào Việt Nam cũng chiếm 13% tổng giá trị đầu tư vào các công ty khởi nghiệp ở Đông Nam Á, sau Indonesia (41%) và Singapore (33%). Đáng nói trong số các thương vụ thì có tới năm thương vụ có giá trị trên 50 triệu USD và 12 thương vụ có giá trị từ 10-50 triệu USD.

Những con số trên cho thấy, tiềm năng của thị trường Việt Nam hấp dẫn nhà đầu tư lớn không chỉ ở Đông Nam Á mà còn từ Mỹ, châu Âu xuất hiện thường xuyên hơn Việt Nam và tham gia vào nhiều công ty. Trong năm 2021, có 34 nhà đầu tư từ Singapore và 28 nhà đầu tư đến từ Mỹ hoạt động ở Việt Nam.

Trong một hội thảo về nguồn vốn cho startup cuối năm 2020, bà Lê Hoàng Uyên Vy từng chia sẻ rằng: “Chưa bao giờ các nhà đầu tư sôi nổi tích cực đến vậy ở thị trường Việt Nam, nhất là trong lĩnh vực blockchain, họ thường xuyên đề nghị được giới thiệu các startup tiềm năng để rót vốn”.

Trong bốn kỳ lân xuất hiện tại Việt Nam, có hai kỳ lân thuộc lĩnh vực thanh toán (MoMo và VNLIFE), hai lĩnh vực còn lại thuộc nhóm phát hành game là VNG và Sky Mavis. Vậy trong tương lai, mảnh đất nào sinh ra những thế hệ kỳ lân tiếp theo.

Nhìn vào tỷ lệ đầu tư trong năm 2021, thanh toán và thương mại điện tử thu hút lần lượt là 450 triệu USD và 469 triệu USD là mảnh đất màu mỡ nhất để sản sinh ra các kỳ lân. Theo báo cáo của Google, Temasek và Bain & Company cho rằng, thị trường thương mại điện tử Việt Nam đạt quy mô 39 tỷ USD vào năm 2025. Trong khi đó, quy mô thương mại điện tử trong tổng doanh thu bán lẻ của Việt Nam mới đạt 6,5%, tức là còn rất nhiều dư địa để phát triển khi hơn 93 triệu người Việt sử dụng smartphone. Đây là cơ sở quan trọng cho sự phát triển thần tốc của cả hai lĩnh vực trên khi người tiêu dùng mua hàng trực tuyến ngày càng nhiều.

Theo dự đoán của Do Ventures, trong tương lai, hai lĩnh vực này sẽ xuất hiện thêm nhiều mô hình mới như tạp hóa online, mô hình D2C (Direct to customer), thương mại nhanh cùng các giải pháp tài chính như quản lý tài sản, cho vay tiêu dùng, cho vay doanh nghiệp vừa và nhỏ...”.

Góp phần vào sự phát triển của thương mại điện tử có đóng góp lớn của logistics. Trong bối cảnh chi phí logistics của Việt Nam đang chiếm tới 20% chi phí GDP thì có nghĩa là các công ty logistics vẫn còn nhiều việc phải làm và việc giảm chi phí sẽ mang lại cho họ lợi nhuận lớn.

Xét về tỷ lệ tăng trưởng, ba nhóm ngành tiềm năng không kém là game (tăng trưởng hơn 2800%), y tế (tăng trưởng hơn 1000%) và giáo dục (tăng trưởng 562%).

Theo bảng xếp hạng của App Annie 2020, các công ty game Việt Nam đứng thứ bảy về lượt game được tải nhiều nhất trên thế giới. Cứ mỗi 25 game được tải trong đó có một game do công ty đến từ Việt Nam sản xuất. Thị trường game Việt Nam được đánh giá có quy mô 110 tỷ USD. Năm 2021, Việt Nam nổi lên như một “thủ phủ” của game ứng dụng blockchain có giá trị vốn hóa hàng tỷ USD như Axie Infinity, My DeFi Pet, Theta Arena, Mytheria… Bên cạnh đó, nhiều công ty phát hành game khác cũng sở hữu nhiều game có số má trên thị trường như Amanotes…

Hai lĩnh vực nhận được nhiều cơ hội từ đại dịch là giáo dục và y tế do nhu cầu được học tập và khám bệnh từ xa tăng cao. Tâm lý người dân cởi mở hơn với trải nghiệm dịch vụ học tập, thăm khám từ xa mở ra tiềm năng tăng trưởng cho cả edtech và medtech. Tuy nhiên, startup trong nước cũng gặp phải không ít cạnh tranh từ các đối thủ nước ngoài vừa có tiềm lực tài chính vừa có kinh nghiệm. Dù vậy, đến nay cả hai lĩnh vực này cũng chưa có ứng viên nào chiếm lĩnh được miếng bánh lớn trong thị trường. Vì thế, kỳ lân trong hai ngành này đang ở dạng tiềm năng và có thể xuất hiện ở trung hạn.

Thị trường khởi nghiệp đổi mới sáng tạo ở Việt Nam đang có đầy đủ các cấu phần của một hệ sinh thái và vừa đi qua giai đoạn chạy đà để chuẩn bị tăng tốc. Mục tiêu có 10 kỳ lân vào năm 2030 không phải quá xa vời khi Chính phủ đang tạo hoàn thiện hành lang pháp lý, tập đoàn doanh nghiệp sẵn sàng hỗ trợ startup trong giai đoạn đầu ươm mầm bằng cả tiềm lực lẫn kinh nghiệm.