Công nghệ giáo dục: Mối quan tâm mới và những sáng kiến mới

Cá nhân tôi hết sức chú ý đến hai tham luận, một của thầy giáo vật lý Nguyễn Thành Nam, người không ngừng tìm tòi và thể nghiệm các cách thức dạy học tốt hơn và một của nhà nghiên cứu giáo dục Trần Thị Thu Hương.

Với kinh nghiệm gần chục năm giảng dạy trực tuyến trên các nền tảng khác nhau, TS Nguyễn Thành Nam, Phòng Nghiên cứu và Phát triển của hệ thống giáo dục trực tuyến Hocmai.vn, đã chia sẻ những câu chuyện sinh động về cách biến các công nghệ hiện đại thành trợ thủ đắc lực cho việc giảng dạy của mình. TS Nam gợi ý, thầy cô nào cũng có thể sử dụng chiếc máy tính của mình để ghi lại các bài giảng, chuyển lên một nền tảng giảng dạy trực tuyến và kết hợp với việc giảng dạy trên lớp để tiết kiệm công sức, đồng thời tăng cao hiệu quả. Việc giảng dạy trực tuyến toàn bộ hoặc giảng dạy hỗn hợp (blended learning) cũng giúp cho học sinh được học theo tốc độ của riêng mình, được tự do lựa chọn bài học ưa thích và phù hợp với trình độ.

Trong khi đó, TS Trần Thị Thu Hương từ trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội mang đến những kinh nghiệm sử dụng công nghệ giáo dục từ Israel để giải quyết các vấn đề cố hữu của giáo dục truyền thống như một-giáo-trình-cho-tất-cả, hình thức giảng bài nhàm chán, việc đánh giá quá muộn và ít có giá trị thúc đẩy học tập, chương trình lạc hậu ít cập nhật... Những nền tảng giảng dạy số hóa (digital teaching platform) sẽ cho phép chương trình giáo dục được số hóa và chuyển tải thông qua hệ thống phần mềm hiện đại, kết hợp với việc giảng dạy trên lớp, từ đó mang lại trải nghiệm riêng biệt cho từng học sinh. Việc đánh giá được thực hiện liên tục để cung cấp phản hồi mau chóng về hiệu quả học tập, và phần mềm thông minh tự đưa ra các lời khuyên để học sinh và giáo viên có thể lựa chọn các hoạt động học tập tiếp theo nhằm thúc đẩy hiệu quả học tập. Bằng sự kết hợp giữa tự học 1:1 với máy tính và việc giảng dạy trực tiếp, giáo viên có thể loại bỏ phần lớn nhược điểm của hình thức giảng dạy kiểu thầy đọc-trò chép truyền thống, dễ dàng cập nhật nội dung giảng dạy để thu hút sự chú ý của học sinh, cũng như cập nhật các tri thức mới, có ý nghĩa hơn với cuộc sống.

Có thể thấy, ước mơ về giáo dục cá nhân hóa đã có từ lâu, nhưng chỉ có công nghệ giáo dục mới trao cho nhà giáo phương tiện mạnh mẽ để hiện thực hóa điều đó với chi phí giảm thiểu đáng kể.

Các thuyết trình tại Vietnam Educamp 2019 cũng cho thấy, giới công nghệ giáo dục tại Việt Nam đã nhanh chóng nắm bắt được xu hướng chuyển đổi số (digital transformation) đang phát triển mạnh mẽ trên thế giới, và tích cực đưa ra những sáng kiến mới.

Chẳng hạn, ThS Nguyễn Khắc Nhật từ CodeGym giới thiệu mô hình trại huấn luyện lập trình (Coding Bootcamp) nhằm đào tạo lại hoặc đào tạo chuyển nghề cho người trưởng thành để nhanh chóng tham gia vào ngành công nghiệp phần mềm. Ông Nhật cho biết, hệ thống CodeGym có thể giúp một người đi làm học được nghề lập trình trong vòng 4 tháng. Để thực hiện được điều đó, cần phải thay đổi tư duy về cách làm đào tạo. Thay vì học rải rác, học viên được tập trung học 8 tiếng mỗi ngày như người đi làm, tự học trên hệ thống học tập số hóa được nghiên cứu và phát triển bài bản, kết hợp với sự hướng dẫn từ giảng viên các các chuyên gia trong ngành. Ngoài ra, sự kết hợp chặt chẽ với doanh nghiệp phần mềm từ khâu xây dựng chương trình đào tạo, tới việc giảng dạy, và đánh giá năng lực chính là khâu đột phá để đảm bảo mỗi học viên đều học được, và làm được việc khi tốt nghiệp. Mô hình Coding Bootcamp như CodeGym đang triển khai đã được Ngân hàng Thế giới khuyến cáo như một gợi ý tốt để giải quyết tình trạng thiếu hụt trầm trọng nguồn nhân lực công nghệ thông tin trên quy mô toàn cầu. Trong giải pháp tổng thể của CodeGym, số hóa chương trình đào tạo là chìa khóa.

Thạc sĩ Hoàng Giang Quỳnh Anh và Trần Huyền Chi từ Agilearn.vn, nền tảng đào tạo số hóa cho doanh nghiệp, giới thiệu một sáng kiến khác - mô hình học tập micro-learning cho người đi làm. Theo đại diện của Agilearn, việc học tập cần phải phù hợp với tình hình bận rộn, thói quen sử dụng công nghệ và làm việc đa nhiệm hiện nay. Những bài học nên ngắn gọn, chỉ từ 2-7 phút. Nhưng bù lại, việc học nên diễn ra thường xuyên hơn, có tính phản hồi hơn. Hình thức học tập đó sẽ giúp người học tiết kiệm thời gian, nhất là những khoảng thời gian rảnh rỗi vốn ít ỏi của người đi làm. Những giải pháp học tập số hóa được thiết kế tốt, phù hợp với tâm lí người đi làm sẽ thúc đẩy việc học tập suốt đời, mang đến gợi ý tốt về một xã hội học tập đích thực. Hai diễn giả cho biết, hình thức học tập số hóa kiểu micro-learning đang là xu thế rất nổi bật trên thế giới với hàng chục startup về công nghệ giáo dục mới ra đời.

Tương tự, đại diện của startup công nghệ Unica thì trình bày về một viễn cảnh mà người học có thể học mọi thứ từ các cổng đào tạo trực tuyến, tùy theo nhu cầu, để phát triển bản thân.

Theo ông Phạm Minh Tuấn, CEO tổ hợp giáo dục Topica, các startup về công nghệ giáo dục tại châu Á đang phát triển với tốc độ rất nhanh và công nghệ giáo dục đang tạo ra cơ hội thay đổi lớn cho giáo dục ở diện rộng.

Tham gia vào phiên thảo luận toàn thể cuối cùng của Diễn đàn, tôi đã chứng kiến những trao đổi hết sức sôi nổi về công việc giáo dục trong bối cảnh Cách mạng Công nghiệp lần thứ 4. Có những lo lắng, băn khoăn, và cả những cơ hội cho giáo dục bứt phá.

TS Phạm Minh Tuấn nhận định, trí tuệ nhân tạo và tự động hóa đang thay đổi sâu sắc cách chúng ta học tập và làm việc trong tương lai gần. Trong những năm tới đây, hàng triệu việc làm sẽ mất đi do tác động của các thay đổi này. Nhiệm vụ của của giáo dục là phải chuẩn bị thật tốt cho tương lai gần đó. Ông Tuấn cũng chia sẻ những giải pháp trí tuệ nhân tạo đã giải phóng việc dạy cho một số lĩnh vực như Toán và Ngôn ngữ. Trong một số trường hợp, học sinh học thông qua phần mềm có kết quả tốt hơn so với trên lớp. Giống như các lĩnh vực khác, giáo dục cũng bị ảnh hưởng sâu sắc bởi sự phát triển của công nghệ.

TS Đàm Quang Minh, hiệu trưởng Đại học Phú Xuân, lại cho rằng chúng ta đã chứng kiến trong lịch sử mỗi khi một cuộc cách mạng công nghiệp diễn ra, dù cho một nghề nghiệp bị ảnh hưởng, như việc cày bừa bằng sức người sức ngựa được thay thế bằng máy móc, thì lại có những công việc mới sinh ra liên quan đến máy móc. Như hiện nay, AI có thể làm thay người nhiều công việc, nhưng nó lại sinh ra những công việc đặc thù như việc gắn nhãn (annotation) để giúp AI học. Những người có chuyên môn không quá cao cũng có thể kiếm được việc nhờ vào việc phục vụ máy móc học hỏi.

Trong khi đó, PGS Lê Anh Vinh, Viện phó Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, nhấn mạnh, dù cho thời đại nào thì giáo dục vẫn có vai trò của nó là duy trì tính nhân văn, nuôi dưỡng văn hóa, đào luyện các kĩ năng cơ bản của con người để giúp học sinh trưởng thành. Nói cách khác, dù cho thời đại máy móc nào đi chăng nữa, vẫn cần giáo dục để trang bị những năng lực người mà máy móc không thể thay thế được.

Cá nhân tôi cho rằng, thời đại số hóa đang tạo ra cơ hội lớn cho người làm giáo dục. Như nghiên cứu gần đây của UNESCO về năng lực số (digital citizenship) của học sinh lứa tuổi 15 ở các nước châu Á, đã chỉ ra, học sinh Việt Nam có năng lực số không thua kém là bao so với học sinh ở Hàn Quốc, nơi vốn có điều kiện kinh tế và nền tảng xã hội tốt hơn hẳn. Trong các thế giới của kĩ năng số, một quốc gia nghèo hơn vẫn có thể đạt được những kết quả tốt nếu được quan tâm đúng mức.

Điều đáng chú ý nữa là, học sinh tự học hoặc học từ bạn bè phần lớn các kiến thức về sử dụng phương tiện truyền thông số, các kĩ năng máy tính và thông tin, chứ ít học được từ nhà trường hay thầy cô giáo. Rõ ràng đây là một chỉ báo quan trọng cho các thầy cô giáo và những người làm chương trình giáo dục. Nếu họ không tự nâng cấp bản thân mình, chương trình giáo dục của nhà trường không đủ tốt, thì việc học của học sinh sẽ dịch chuyển sang khu vực phi chính quy.

Đứng trước một thế giới đang biến đổi sâu sắc, hàng loạt giá trị mới và công việc mới đang được tạo ra, tôi cho rằng các chương trình giáo dục hiện nay cần phải có tính mở cao hơn, để dự trữ thời gian và không gian cho các thầy cô giáo có cơ hội cập nhật tri thức mới, mang đến cơ hội học tập tốt hơn cho học sinh. Đặc biệt, cần hết sức tập trung nỗ lực xây dựng năng lực tự học mạnh mẽ ở học sinh để thích ứng tốt với các biến động.