Khoa học Nga: Một tương lai bất định

Hơn một tháng sau xung đột, các nhà nghiên cứu Nga đang mất dần khả năng có được những thiết bị phòng thí nghiệm và nguồn lực tính toán vì lệnh trừng phạt của phương Tây. Điều này có thể dẫn đến nguy cơ tê liệt hệ thống cơ sở hạ tầng khoa học của Nga.

Sự kết hợp giữa các lệnh cấm xuất khẩu trực tiếp các thiết bị hàng hóa và công nghệ hiện đại, lệnh trừng phạt về ngân hàng và việc đóng cửa các đường vận chuyển logistics đang tước đoạt đi những cơ hội của khoa học Nga từ những thứ nhỏ nhất, ví dụ như các chất thử hóa học, các máy tính mới. Một số nhà sản xuất thiết bị khoa học lớn nhất thế giới cũng đã dừng bán hàng cho Nga. “Chúng tôi đang gặp vấn đề với nhiều công ty phân phối hóa chất và thiết bị”, Vsevolod Makeev, người phụ trách khoa Sinh học tính toán tại Viện Nghiên cứu Di truyền Vavilov ở Moscow, lo lắng cho biết. “Tất cả các phản hồi của chúng tôi về các đơn đặt hàng đều bị loại thẳng cánh hoặc phản hồi theo cùng một cách là việc giao hàng bị tạm dừng”.

Việc châu Âu đã ban hành lệnh cấm xuất khẩu một phạm vi lớn các thiết bị kỹ thuật cho Nga, bao gồm máy sắc khí khối phổ và dao động ký, ngay cả khi những thiết bị này không thuộc diện bị ngăn xuất khẩu vào Nga. Các lệnh cấm thực sự làm cản trở đến nhiều lĩnh vực nghiên cứu cơ bản, theo nhận định của chuyên gia địa chính trị về công nghệ Julian Ringhof, một nhà khoa học đang có học bổng nghiên cứu tại bộ phận hợp tác quốc tế của Hội đồng châu Âu.

Trước đó, Mỹ cũng đã ban lệnh cấm xuất khẩu vào Nga các loại máy tính, đồ bán dẫn, laser và cảm biến.

Vào thời điểm này thật khó đo lường tác động của các lệnh trừng phạt khoa học Nga một cách chính xác, nhưng các nhà khoa học Nga bắt đầu lên tiếng ngay ở thời điểm bắt đầu chịu ảnh hưởng sâu sắc của các quyết định này. Theo kết quả một cuộc khảo sát các nhà sinh học hàng đầu do tạp chí PCR News của Nga tiến hành, mới công cố vào trung tuần tháng ba với tựa đề “Liệu sinh học Nga có tương lai không?” – đã vẽ ra một bức tranh mờ nhạt và ảm đạm. “Chúng tôi đang cuống cuồng đặt mua các vật tư thiết yếu để kết thúc những nghiên cứu mà mình đã bắt đầu thực hiện”, một nhà nghiên cứu tham gia khảo sát kể. “Nhưng dường như những dự án thực nghiệm sẽ sớm đến lúc chẳng thể kết thúc, cả cho chúng tôi lẫn phòng thí nghiệm mà chúng tôi cộng tác thông qua việc phân tích dữ liệu của họ”.

Một người khác thì cho rằng các vật tư thiết bị cần thiết cho giải trình tự DNA đều bị tăng giá gấp ba đi kèm với việc chẳng có lời cam kết khi nào nó đến tay họ. Hai người khác lo âu là các lệnh trừng phạt sẽ khiến họ không thể mua được máy tính hiệu năng cao mới mà mình cần.

Và dẫu có một vài người cho rằng họ không bị ảnh hưởng nhiều lắm vì lệnh trừng phạt thì tất cả đều sợ hãi về cú đòn này với các phòng thí nghiệm Nga. “Bầu không khí khoa học ở Nga, vốn đã phần nào bị cô lập với thế giới, sẽ lại bị bao phủ bởi một lớp phủ rất dày khó phân rã”, một người nhận xét.

Một số nhà cung cấp thiết bị khoa học hàng đầu thế giới đã ngừng bán hàng cho Nga, ít nhất là ngay từ bây giờ.

Thermo Fisher Scientific, một nhà sản xuất được xếp hạng lớn nhất thế giới, đã ra một thông cáo báo chí về việc “dừng bán và vận hành sản xuất” tại Nga và Belarus, dẫu cho có thể “ưu tiên cho việc cung cấp các mặt hàng liên quan đến chăm sóc sức khỏe quan trọng” để giới hạn tác động lên các bệnh nhân. Shimadzu, hãng cung cấp thiết bị lớn của Nhật Bản, cũng cho biết là các hoạt động thương mại của hãng tại Nga, Belarus và Ukraina đã “bị đình chỉ một cách đáng kể” do tình trạng logistics và đứt gãy tài chính, dẫu cho hãng vẫn hy vọng lấy lại những hoạt động buôn bán thiết bị liên quan đến sức khỏe. Nikon, một nhà sản xuất chính về kính hiển vi điện tử, cũng đã dừng chuyển hàng vào Nga.

Người phát ngôn của Zeiss, nhà sản xuất quang tử của Đức, thông báo là đã dừng tất cả các đơn đặt hàng, vận chuyển và những dịch vụ khác với Nga cho đến khi có thông báo mới “liên quan đến các lệnh trừng phạt quốc tế”, ngoại trừ các thiết bị y tế, vốn được các lệnh này miễn trừ.

Tuy nhiên, cũng có quyết định khác. Công ty Dược phẩm Thụy Sĩ Roche, vốn là nhà sản xuất rất nhiều công cụ chẩn đoán y học và khoa học sự sống cho các phòng thí nghiệm, tuyên bố có thể “giữ việc vận hành các cơ sở của hãng tại Nga” vì “các giải pháp chẩn đoán hiện hành” đã nằm ngoài phạm vi trừng phạt.

Một số tổ chức nghiên cứu Nga bị lệnh cấm trực tiếp của Mỹ và EU, không được hưởng quyền miễn trừ trong những lĩnh vực như viễn thông dân sự và thiết bị internet. Viện Vật lý và Công nghệ Moscow đã nhận thấy trước tình thế là các nhà cung cấp quốc tế không cung cấp “thiết bị, vật tư, máy tính, phần mềm và các dịch vụ”. “Chúng tôi sẽ phải điều chỉnh lại chính sách R&D của mình, chính sách IT cũng như các khía cạnh liên quan của công việc”, viện trưởng viện này ra thông cáo báo chí.

Bên cạnh những thiết bị khoa học đặc biệt, Nga sẽ phải vật lộn với việc nhập khẩu các bộ xử lý, sau khi các nhà sản xuất chip Mỹ như Intel, AMD và NVIDIA đều dừng bán cho mình.

Nếu lệnh cấm vận này tồn tại lâu, nó sẽ làm dấy lên những câu hỏi nghiêm trọng về tương lai của năng lực siêu máy tính Nga, đặc biệt là trong nhiều lĩnh vực liên quan đến dữ liệu. Ví dụ, cả năm siêu máy tính hàng đầu Nga sử dụng các bộ xử lý của AMD. “Do các máy tính này được sử dụng rất nhiều nên đôi khi cần phải thay thế chip, Ringhof giải thihs. “Vì thế theo thời gian, chúng sẽ mất đi năng lực tính toán của mình”.

Những khó khăn về vận chuyển có thể khiến các thiết bị khoa học thậm chí khó đến được Nga. Các nhà vận chuyển của châu Âu như Maersk, MSC và CMA CGM đều đã dừng tất cả các phối phối thiết yếu đến Nga. Makeev cho biết, hiện tại “vô cùng khó khăn” để phòng thí nghiệm của mình ở Moscow có được những thứ thứ hạt giống cây trồng, các chủng vi khuẩn từ các đồng nghiệp quốc tế gửi đến bởi đường dây vận chuyển của DHL đến Nga đã bị cắt đứt.

Rất nhiều phần mềm đóng vai trò quan trọng với nghiên cứu ở Nga cũng cùng chung số phận. Microsoft đã không bán mọi sản phẩm và dịch vụ mới cho Nga. “Nền công nghiệp phần mềm hoàn toàn bị lệnh trừng phạt chi phối”, Ringhof nhận xét. “Tôi đang giả định là sẽ có vấn đề nghiêm trọng sớm đến với họ”. Và ngay cả khi được phép mua chúng thì người Nga sẽ khó có cách nào chi trả được, Alex Nice, một chuyên gia về Nga tại Viện Nghiên cứu Chính phủ của Anh, nói.