Điều tra nguồn gốc COVID-19: Tìm kim trong đống cỏ

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã công bố kế hoạch điều tra nguồn gốc của đại dịch COVID. Cuộc tìm kiếm sẽ bắt đầu ở Vũ Hán, Trung Quốc, nơi đầu tiên xác định được virus corona mới, SARS-CoV-2. Tuy nhiên cuộc điều tra sau đó sẽ mở rộng ra khắp Trung Quốc và xa hơn nữa.

Việc tìm lại đường đi của virus là rất quan trọng, nhằm ngăn chặn đại dịch bùng phát trở lại trong tương lai, nhưng các nhà khoa học cho biết nhóm điều tra của WHO đang đối mặt với một nhiệm vụ khó khăn không chỉ về mặt chuyên môn.

Hầu hết các nhà nghiên cứu cho rằng virus này có nguồn gốc từ dơi, nhưng làm thế nào nó lại lây sang người thì vẫn chưa rõ. Các virus corona khác truyền từ vật chủ trung gian là động vật; ví dụ, virus gây ra đợt bùng phát hội chứng hô hấp cấp tính nghiêm trọng (SARS) vào năm 2002–2004 đến từ những gấu chó (Nyctereutes procyonoides) hoặc cầy hương. "Tìm một con vật bị nhiễm SARS-CoV-2 giống như tìm một cái kim trong đống cỏ khô lớn nhất thế giới," Angela Rasmussen, nhà virus học tại Đại học Columbia, TP New York, cho biết. "Quan trọng là các nhà điều tra thiết lập mối quan hệ hợp tác với các nhà khoa học và các quan chức chính phủ ở Trung Quốc.”

Việc xác định nguồn gốc của một loại virus có thể mất nhiều năm và cuộc điều tra diễn ra trong tình hình chính trị rất nhạy cảm giữa Trung Quốc và Mỹ. Tổng thống Mỹ Donald Trump "gọi SARS-CoV-2 là virus Trung Quốc, còn phía chính phủ Trung Quốc thì đang cố gắng làm mọi cách để chứng minh rằng đó không phải là virus Trung Quốc," Linfa Wang, nhà virus học tại Trường Y Duke – Đại học Quốc gia Singapore, nói. Việc chính trị hóa đại dịch làm cho các nghiên cứu đang được tiến hành ở Trung Quốc không được công khai - theo Wang, người tham gia phái bộ của WHO tìm kiếm nguồn gốc của bệnh SARS ở Trung Quốc vào năm 2003.

Một nhóm các nhà dịch tễ học, virus học cùng nhà nghiên cứu quốc tế có chuyên môn về sức khỏe cộng đồng, sức khỏe động vật và an toàn thực phẩm sẽ dẫn đầu cuộc điều tra COVID-19 của WHO.

Nhóm điều tra đã tổ chức cuộc họp trực tuyến đầu tiên, với sự tham gia của các nhà nghiên cứu ở Trung Quốc, vào ngày 30/10, và hiện đang xem xét các bằng chứng sơ bộ cũng như xây dựng các quy trình điều tra. WHO cho biết, có thể các nhà nghiên cứu ở Trung Quốc sẽ tiến hành giai đoạn đầu của cuộc điều tra ở Vũ Hán, và các nhà nghiên cứu quốc tế sẽ đến Trung Quốc sau khi xem xét kết quả giai đoạn đầu.

Tại Vũ Hán, các nhà nghiên cứu sẽ xem xét kỹ hơn chợ thịt Huanan, nơi xuất hiện nhiều ca chẩn đoán mắc COVID-19 đầu tiên. Các điều tra ban đầu đã lấy mẫu xác động vật đông lạnh tại chợ, nhưng không tìm thấy bằng chứng về SARS-CoV-2, theo báo cáo tóm tắt tình hình ngày 5/11 của nhóm điều tra WHO. Tuy nhiên, các mẫu môi trường, hầu hết được lấy từ cống rãnh và nước thải, lại cho kết quả dương tính với virus. “Các nghiên cứu sơ bộ không tạo được đủ độ tin cậy để có thể thu hẹp phạm vi nghiên cứu,” báo cáo nêu rõ.

Nhóm sẽ điều tra các động vật hoang dã và được nuôi bán tại chợ, bao gồm cáo, gấu trúc (Procyon lotor) và hươu sika (Cervus nippon). Họ cũng sẽ điều tra các chợ khác ở Vũ Hán và theo dõi hành trình của động vật qua Trung Quốc và xuyên biên giới. Các nhà điều tra sẽ ưu tiên những động vật được biết là dễ bị nhiễm virus, chẳng hạn như mèo và chồn.

Bên cạnh đó, nhóm sẽ xem xét hồ sơ bệnh viện của Vũ Hán để tìm hiểu xem liệu virus có lây lan từ trước tháng 12/2019 không. Các nhà nghiên cứu sẽ phỏng vấn những người đầu tiên được xác định là nhiễm COVID-19 để tìm ra nơi họ có thể đã tiếp xúc. Họ sẽ kiểm tra cả mẫu máu của nhân viên y tế, kỹ thuật viên phòng thí nghiệm và công nhân nông trại được thu thập trong những tuần và tháng trước tháng 12/2019 để tìm kiếm kháng thể chống lại SARS-CoV-2 (dấu hiệu cho thấy đã nhiễm virus và khỏi). Theo báo cáo tóm tắt, một số công việc này có thể đã được tiến hành ở Trung Quốc.

Tuy nhiên, “Nơi dịch bệnh được phát hiện lần đầu tiên không nhất thiết phản ánh nơi nó thực sự bắt đầu”, báo cáo của WHO nêu rõ, đồng thời lưu ý rằng các báo cáo sơ bộ đã phát hiện RNA virus trong các mẫu nước thải trước khi các xác định các ca nhiễm đầu tiên.

Tuyên bố này có thể đề cập đến một nghiên cứu (chưa qua bình duyệt) được đăng trên máy chủ medRxiv về việc kiểm tra các mẫu nước thải ở Tây Ban Nha từ tháng 3/2019 và tìm thấy các mảnh SARS-CoV-2, theo Raina MacIntyre, nhà dịch tễ học tại Đại học New South Wales, Sydney, Úc. "Nếu nghiên cứu này là chính xác, chúng ta phải xem tình hình virus ở Tây Ban Nha như thế nào vào tháng 3/2019," MacIntyre nói.

Wang cho rằng điều tra cả bên ngoài Trung Quốc là hợp lý, do việc giám sát rộng rãi loài dơi ở Trung Quốc chỉ xác định được họ hàng xa của SARS-CoV-2. Theo Wang, ngày càng nhiều chuyên gia cho rằng nguồn gốc gần hoặc trực tiếp của SARS-CoV-2 có nhiều khả năng tồn tại ở loài dơi bên ngoài Trung Quốc. Ông nói rằng nhóm của WHO nên khảo sát dơi và các động vật hoang dã khác trên khắp Đông Nam Á để tìm kháng thể SARS-CoV-2.

Martin Beer, nhà virus học tại Viện Nghiên cứu Liên bang về Sức khỏe Động vật ở Riems, Đức, cho biết cuộc điều tra cũng nên ưu tiên những động vật có vú ăn thịt được nuôi để lấy lông, chẳng hạn như gấu chó và cầy hương vì đây là những loài có vai trò trong đợt bùng phát dịch SARS. “Điều đáng ngạc nhiên là báo cáo tóm tắt không đề cập đến những con vật này và chúng tôi không có thông tin từ Trung Quốc về việc đã kiểm tra những con vật này hay chưa,” Beer nói.

Người phát ngôn của WHO cho biết cuộc điều tra “sẽ cởi mở, không loại trừ bất kỳ giả thuyết nào có thể góp phần tạo ra bằng chứng và thu hẹp trọng tâm nghiên cứu”.