Giải thưởng VinFuture 2022: Vinh danh những phát minh có tầm nhìn xa và tác động thực tế

Trong đó, Giải thưởng Chính trị giá 3 triệu USD được trao cho 5 nhà khoa học: Sir Timothy John Berners Lee (Anh, 1955), TS Vinton Gray Cerf (Mỹ, 1943), TS Emmanuel Desurvire (Pháp, 1955), TS Robert Elliot Kahn - (Mỹ, 1938), và GS Sir David Neil Payne (Anh, 1944) với các tầng phát minh đột phá trong việc kết nối công nghệ mạng toàn cầu.

Khởi đầu của Công nghệ mạng toàn cầu là phát minh về Giao thức Điều khiển Truyền dẫn và Giao thức Internet (TCP/IP) - cơ sở cho internet hiện tại - của TS Vinton Gray Cerf và TS Robert Elliot Kahn. Tiếp theo là phát minh về Bộ khuếch đại sợi quang pha tạp Erbium (EFDA) của GS Sir David Neil Payne và TS Emmanuel Desurvire giúp việc dẫn truyền internet với tốc độ ổn định trở nên khả thi trên phạm vi toàn thế giới nhờ thiết kế sợi quang, bộ khuếch đại quang học, sợi chuyên dụng, bộ laser và khuếch đại công suất cao. Cuối cùng là phát minh của Sir Timothy John Berners-Lee. Ông là tác giả của trình duyệt web đầu tiên World Wide Web và là người thiết lập ba tiêu chuẩn internet quan trọng bao gồm: HTML, HTTP và URI, giúp việc chia sẻ và sử dụng tài nguyên thông tin trên toàn thế giới trở nên liền mạch nhờ internet.

Công nghệ mạng toàn cầu là bệ phóng cho các công nghệ đột phá tiếp theo như trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật, điện toán đám mây, dữ liệu lớn. Đặc biệt, suốt thời gian thế giới bị chia cắt do đại dịch Covid-19, Công nghệ mạng toàn cầu đã trở thành nền tảng kết nối nhân loại, thay đổi toàn diện phương thức giao tiếp và làm việc của hàng tỷ người trên khắp hành tinh.

Bên cạnh Giải thưởng Chính, VinFuture 2022 còn trao 3 giải Đặc biệt, mỗi giải trị giá 500.000 USD dành cho các nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới, nhà khoa học nữ và nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển.

Cụ thể, Giải Đặc biệt dành cho Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới được trao cho TS Demis Hassabis (Anh, 1987) - nhà đồng sáng lập và CEO của Deepmind và TS John Jumper - nhà khoa học nghiên cứu cao cấp tại Deepmind (Mỹ) với công trình tiên phong về hệ thống trí tuệ nhân tạo giải mã protein AlphaFold 2. Đây là công cụ giúp dự đoán cấu trúc của protein với độ chính xác đến cấp độ nguyên tử trong thời gian vài ngày, thậm chí là vài phút, thay vì vài năm như trước đây. Công trình đã cung cấp cơ sở dữ liệu mở về cấu trúc của hơn 200 triệu protein làm tài nguyên nghiên cứu cho hàng trăm nghìn nhà khoa học trên thế giới để từ đó giúp họ giải mã các biến thể gen gây bệnh; tìm ra giải pháp điều chế thuốc; giúp nâng cao hiểu biết về những căn bệnh đang gặp khó khăn trong chữa trị vì chưa hiểu cấu trúc protein, như các bệnh nhiệt đới dễ bị bỏ qua (NTD); và thúc đẩy việc tìm ra các protein và enzyme (hay protein xúc tác) có thể phân hủy chất thải nhựa công nghiệp hoặc thu giữ carbon từ khí quyển một cách hiệu quả.

Công trình này cũng vừa đem lại cho hai ông Giải thưởng Đột phá (Breakthrough) năm 2023 ở hạng mục Khoa học Sự sống, trị giá 3 triệu USD, vào tháng 9 năm nay.

Giải Đặc biệt dành cho Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển vinh danh GS Hóa học Thalappil Pradeep (Ấn Độ, 1963) với hệ thống lọc có sử dụng các hạt nano kim loại để loại bỏ asen và các kim loại nặng khác khỏi nước ngầm. Khía cạnh thú vị của công nghệ này là các vật liệu tiên tiến được tạo ra bằng các phương pháp đơn giản và thân thiện môi trường với chi phí rất thấp. Công nghệ mang tên AMRIT hiện đang được triển khai tại các khu vực bị nhiễm asen của Ấn Độ, đem lại khả năng tiếp cận nước sạch cho khoảng 1,3 triệu người. Đặc biệt, hệ thống lọc của GS Thalappil Pradeep có thể phát huy hiệu quả mà không cần sử dụng nguồn điện.

Cuối cùng, Giải Đặc biệt dành cho Nhà khoa học nữ ghi nhận công trình nghiên cứu đột phá của GS Pamela Christine Ronald (Mỹ, 1961), nhà sinh học phân tử và sinh lý thực vật tại Đại học California, Berkeley, trong việc phân lập gen Sub1A tạo điều kiện phát triển các giống lúa chịu ngập úng dài hạn. Từ gen lúa Sub1, GS Ronald và các cộng sự đã tạo ra các giống lúa biến đổi gen sinh trưởng tốt trong điều kiện ngập úng lâu ngày và cho năng suất cao. Đây là nghiên cứu quan trọng, không chỉ giúp giải quyết nhu cầu lương thực cho hàng trăm triệu người mà còn mang tới giải pháp bền vững cho những nơi bị ảnh hưởng nặng nề bởi biến đổi khí hậu trên thế giới.

Theo thống kê, chỉ tính riêng ở Ấn Độ và Bangladesh, tình trạng ngập nước do mưa lũ hằng năm đã phá huỷ tới bốn triệu tấn gạo, đủ để nuôi sống 30 triệu người. Một số giống lúa Sub1A đã được Viện Nghiên cứu Lúa gạo Quốc tế IRRI phát triển và sử dụng ở 6 quốc gia gồm Indonesia, Nepal, Myanmar, Ấn Độ, Bangladesh, và Philippines.

Đến dự và phát biểu tại lễ trao giải ở Nhà hát Lớn Hà Nội tối 20/12, ông Vương Đình Huệ, Chủ tịch Quốc hội, đánh giá, với chủ đề “Hồi sinh và Tái thiết” được đặt ra vào thời điểm hậu đại dịch Covid-19, Giải thưởng VinFuture 2022 đã thể hiện tầm nhìn và sứ mệnh “Khoa học phụng sự nhân loại” của mình.

Đồng thời, ông bày tỏ vui mừng khi biết Giải thưởng VinFuture mùa 2 có sự vượt trội cả về số lượng và chất lượng. Điều này “không chỉ cho thấy nguồn cảm hứng mạnh mẽ từ Giải thưởng KH&CN toàn cầu do người Việt Nam khởi xướng, mà còn mang tới cho chúng ta niềm hi vọng lớn lao về những công trình khoa học hữu ích với cuộc sống của hàng triệu người ở các quốc gia đang phát triển, hướng tới một thế giới phát triển công bằng hơn được khởi tạo từ KH&CN,” ông nói.

Đặc biệt, ông đánh giá cao những nỗ lực của Quỹ VinFuture và người sáng lập trong việc góp phần tôn vinh giá trị của KH&CN.

Theo GS Sir Richard Henry Friend - Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng VinFuture, Giải thưởng VinFuture hướng tới vinh danh những phát minh, sáng tạo có tầm nhìn xa và tác động thực tế như một cách để góp phần giải quyết những thách thức toàn cầu. Ông cho biết, năm nay Hội đồng Giải thưởng nhận được gần 970 đề cử từ khắp các châu lục và đa dạng lĩnh vực. “Khả năng tiếp cận toàn cầu này mang lại cho Giải thưởng VinFuture một vị thế đặc biệt,” ông nhấn mạnh.

Quỹ VinFuture cho biết sẽ kêu gọi đề cử cho Giải thưởng VinFuture mùa 3 với chủ đề “Kiên cường và bứt phá" từ ngày 9/1 đến 15/5/2023.