Các nước sông Mekong kêu gọi đập Xayaburi chia sẻ dữ liệu

Khuyến nghị này được đưa ra khi các chính phủ và các bên liên quan thăm nhà máy thủy điện Xayaburi vào ngày 7/2 vừa qua. Nhóm tham quan gồm 50 đại diện tổ chức chính phủ và phi chính phủ, các nhà nghiên cứu, nhà báo và chuyên gia từ Ban thư ký Ủy hội Sông Mekong (MRC).

Tiến sĩ Anoulak Kittikhoun, Giám đốc Chiến lược và Quan hệ đối tác tại Ban Thư ký MRC, người dẫn nhóm tham quan, nói. "Chúng tôi muốn các bên liên quan trực tiếp xem hoạt động của đập và đặt câu hỏi cho nhà phát triển."

Chính phủ và nhà phát triển thủy điện Lào đã đầu tư đáng kể vào các biện pháp giảm thiểu thiệt hại của thủy điện lên đường đi của cá và trầm tích. Các khoản đầu tư này xuất phát từ các khuyến nghị của MRC trong Báo cáo đánh giá kỹ thuật sau quá trình Tham vấn trước 6 tháng.

Nhóm tham quan nói rằng công ty thủy điện nên tiếp tục làm việc với Ban thư ký MRC để thường xuyên chia sẻ dữ liệu về vận hành đập, dòng nước, vận chuyển trầm tích và đường di cư của cá.

"Cần chia sẻ dữ liệu và thông tin quan sát về trầm tích và di cư của cá trên và dưới đập, cũng như dữ liệu về sản xuất năng lượng," ông Nguyễn Nhân Quảng, Trung tâm Thúc đẩy quản lý nguồn nước, một tổ chức phi chính phủ ở Việt Nam, nói. "Việc chia sẻ minh bạch và kịp thời các thông tin này có thể giúp người dân và các cơ quan chức năng đưa ra các kế hoạch tốt hơn."

Ông Chea Narin, Bộ Mỏ và Năng lượng Campuchia, lặp lại đề nghị này.

"Campuchia muốn thấy nhà phát triển và chủ sở hữu đập Xayaburi tiếp tục giải quyết các mối quan tâm trước đây của chúng tôi và chia sẻ thêm thông tin với Ban thư ký MRC," ông Narin nói, đề cập đến việc chia sẻ dữ liệu từ đập giúp giải quyết các thay đổi về dòng nước, hệ sinh thái, vận chuyển trầm tích và sinh kế của các quốc gia và người dân hạ lưu.

"Các quy tắc vận hành đập cũng nên được chia sẻ với Ban thư ký MRC và các quốc gia thành viên MRC khác để các có thể phối hợp hoạt các đập trên dòng chính của sông Mekong."

Một nhà nghiên cứu từ Đại học Kas Kasartart, Thái Lan, bà Patchara Jaturakomol, nói rằng việc giữ kín dữ liệu dòng nước đập Xayaburi khiến bà nghĩ rằng Xayaburi đang trữ nước: "Thật khó để nghĩ rằng đập không lưu trữ nước, khi mực nước ở thượng nguồn và hạ lưu của đập là khác nhau."

Ông Knut Sierotzki, lãnh đạo kỹ thuật từ Poyry của Phần Lan, công ty đang hỗ trợ cho Xayaburi, nói rằng về mặt thủy văn các mức nước khác nhau ngay trên và ngay dưới đập là để tạo ra năng lượng.

"Không có chuyện trữ nước, nước chảy vào cuối cùng sẽ chảy ra," ông Sierotzki giải thích với nhóm tham quan.

"Chế độ dòng chảy của dòng sông không thay đổi. Nước chảy liên tục được xả qua tuabin hoặc đập tràn," ông nói. Sierotzki nói thêm rằng lượng nước xả trong mùa khô này cao hơn khoảng 50% so với năm khô 2003-2004, với mức nước chảy ra từ 800 - 1000 mét khối/ giây.

Nhưng bà Jaturakomol cho biết bà vẫn muốn nhà phát triển chia sẻ dữ liệu này một cách chính thức với công chúng để "dữ liệu tự nói".

Đập Xayaburi là con đập đầu tiên được xây dựng trên kênh chính của hạ lưu sông Mê Kông. Nằm cách hạ lưu Luông Pha Băng khoảng 150 km về phía bắc Lào, nhà máy bắt đầu hoạt động thương mại vào cuối tháng 10/2019.

Trước sự kêu gọi của các bên liên quan và nhằm đảm bảo rằng các đập chính của sông Mê Kông như Xayaburi và Don Sahong được giám sát cũng như công khai thông tin, MRC đang hợp tác với chính phủ Lào và các nhà phát triển của hai đập để giám sát các tác động môi trường xuyên biên giới của đập thông qua Chương trình giám sát môi trường chung của MRC.

Mục đích là để thu thập, tạo và chia sẻ dữ liệu và thông tin khoa học đáng tin cậy về thủy văn và thủy lực, trầm tích, chất lượng nước, sinh thái thủy sinh và cá và thủy sản của từng địa điểm trên khắp lưu vực (cũng như tính liên kết của chúng).

Ngày 21 và 22/2, đại diện của Campuchia, Lào, Thái Lan và Việt Nam đã họp tại Norng Khai, Thái Lan, để thảo luận về phương pháp thực hiện chương trình chia sẻ dữ liệu này.

MRC