WHO kết thúc điều tra nguồn gốc đại dịch ở Trung Quốc: Vẫn còn nhiều điều bí ẩn

Để theo dõi nguồn gốc của virus, điều quan trọng là phải xác định chính xác thời điểm các trường hợp đầu tiên xảy ra ở người. Peter Ben Embarek, nhà khoa học về an toàn thực phẩm tại WHO ở Geneva, người đứng đầu nhóm điều tra của WHO, cho biết nhóm đã xác định, người đầu tiên được ghi nhận mắc Covid-19 là một nhân viên văn phòng ở Vũ Hán, bắt đầu xuất hiện các triệu chứng vào ngày 8/12/2019. Nhưng virus có lẽ đã lây lan trong thành phố từ trước đó, vì vào cuối tháng 12 nó đã xuất hiện rộng rãi ở Vũ Hán, Embarek nói.

Tuy nhiên, nhóm vẫn chưa có các bằng chứng chính xác để ủng hộ kết luận này. Các nhà nghiên cứu ở Trung Quốc đã khảo sát bệnh án từ các bệnh viện ở Vũ Hán từ tháng 10 đến tháng 12/2019 và xác định được khoảng 100 bệnh nhân có các triệu chứng Covid-19. Sau đó, họ xét nghiệm máu của 67 người trong số những bệnh nhân này để tìm kháng thể được tạo ra do nhiễm SARS-CoV-2 trong quá khứ, nhưng không tìm thấy kháng thể nào. Điều này cho thấy, không có ổ dịch lớn nào trước tháng 12, và số ca tử vong cũng không tăng đột biến bất thường ở tỉnh Hồ Bắc.

Nhưng theo Ben Embarek, nên lặp lại một khảo sát tương tự và sử dụng các tiêu chí rộng hơn, để đảm bảo rằng không bỏ sót trường hợp nào tại thời điểm đó.

Các nhà khoa học ở Trung Quốc cũng nên tìm kiếm bằng chứng về các ca nhiễm trong quá khứ từ khoảng 200.000 mẫu hiện đang được lưu trữ tại Trung tâm Máu Vũ Hán và ở các khu vực khác trên khắp Trung Quốc - theo Dominic Dwyer, nhà virus học tại Bệnh học Y tế New South Wales ở Sydney, một thành viên nhóm WHO. Điều này sẽ cho thấy liệu virus có lây lan trong cộng đồng dân cư nói chung ở Trung Quốc trước tháng 12/2019 hay không.

Một số nhà khoa học không tham gia vào cuộc điều tra của WHO đã xem xét các mẫu máu được lấy từ một năm trước đại dịch ở Quảng Châu, miền nam Trung Quốc. (Họ hàng gần của SARS-CoV-2 đã được tìm thấy ở dơi và tê tê ở miền nam Trung Quốc.) Một số mẫu xét nghiệm dương tính với kháng thể chống lại SARS-CoV-2, nhưng Ian Lipkin, nhà nghiên cứu bệnh truyền nhiễm tại Đại học Columbia, TP New York, người đã thực hiện phân tích, cho biết xét nghiệm này không đủ đặc hiệu để khẳng định các kháng thể không phải do nhiễm các loại virus khác. “Có rất nhiều công việc trong phòng thí nghiệm cần được thực hiện mà vẫn chưa được thực hiện,” Lipkin nói và cho rằng cần nghiên cứu những mẫu khám nghiệm tử thi từ trước tháng 12/2019 để tìm dấu vết của vật liệu di truyền virus.

Trả lời câu hỏi này cũng là chìa khóa để lập lại lịch trình của các trường hợp Covid-19 đầu tiên. Các nhà nghiên cứu ở châu Âu đã báo cáo tìm thấy kháng thể chống lại SARS-CoV-2 trong các mẫu lấy tại ngân hàng máu từ tháng 11/2019.

Theo Ben Embarek, điều này không nhất thiết cho thấy virus có nguồn gốc từ châu Âu, nhưng là một yếu tố chỉ ra virus có thể đã lây lan ở Vũ Hán trước khi những trường hợp đầu tiên được xác định. “Vũ Hán vào thời điểm đó là một thành phố quốc tế với các chuyến bay thẳng đến khắp nơi trên hành tinh. Vì vậy, nếu virus lưu hành ở Vũ Hán, nó có thể dễ dàng đến những nơi khác trên thế giới thông qua người du lịch,” ông nói.

Tuy nhiên, ông khuyến nghị, các mẫu máu từ châu Âu nên được kiểm tra lại để khẳng định các kháng thể chắc chắn xuất phát từ các trường hợp nhiễm Covid-19. Một số mẫu từ Ý và Pháp đang được phân tích lại.

Động vật trung gian truyền virus từ dơi sang người vẫn chưa được xác định chắc chắn, nhưng giới nghiên cứu cho rằng nó có thể là một loài hoang dã được bán làm thực phẩm ở các chợ đồ tươi sống.

Thời kỳ đầu của đại dịch, các nhà điều tra đã tập trung vào Chợ hải sản Hoa Nam ở Vũ Hán, vì nó bán động vật tươi sống và nhiều bệnh nhân được xác nhận đầu tiên đã đến chợ này. Nhưng đầu mối này đi vào ngõ cụt khi các ca nhiễm sớm khác không liên quan đến chợ Hoa Nam. Đã tìm thấy vật chất virus trong cống rãnh và nước thải ở chợ, nhưng không có trong xác động vật ở chợ.

Tuy nhiên, chợ này là nơi duy nhất có một số lượng lớn bệnh nhân đầu tiên tiếp xúc với thịt và động vật. Nguyễn Việt Hùng, thành viên nhóm WHO, nhà nghiên cứu về môi trường và an toàn thực phẩm tại Viện Nghiên cứu Chăn nuôi Quốc tế ở Nairobi, cho biết điều quan trọng là phải xác định xem virus có xâm nhập vào chợ và có xuất hiện trên động vật nào không.

Ông cũng cho biết nhóm đã xác định được mười quầy hàng bán động vật hoang dã có thể đã mang virus vào chợ từ các trang trại ở miền nam Trung Quốc. Một số động vật hoang dã được bán để lấy thịt, chẳng hạn như thỏ và chồn hương, dễ bị nhiễm SARS-CoV-2.

Thành viên nhóm WHO, Peter Daszak, chủ tịch tổ chức nghiên cứu phi lợi nhuận Ecohealth Alliance, TP New York, nói rằng nên điều tra các trang trại để xem động vật và người lao động có bị nhiễm hay không. Daszak cũng muốn biết các chợ khác ở Vũ Hán bán những con vật nào. Khi nhóm phỏng vấn người đầu tiên được xác nhận nhiễm Covid-19, người đó nói cha mẹ anh đã đến thăm một khu chợ đồ sống của cộng đồng địa phương, Daszak cho biết.

Nhóm của WHO kết luận rằng, rất có thể virus đã lây nhiễm từ động vật sống sang người, nhưng theo Ben Embarek, có thể virus đã xâm nhập vào chợ Hoa Nam thông qua động vật hoang dã đông lạnh bị nhiễm bệnh từ các trang trại ở miền nam Trung Quốc, và sau đó bùng phát. "Những động vật đông lạnh này vẫn được lột da ở chợ, chứ không phải chỉ là những khối thịt trong một gói nilon," Daszak cho biết.

Mặc dù các nhà nghiên cứu ở Trung Quốc đã phân lập được RNA của virus từ bao bì của cá đông lạnh nhập khẩu, nhóm WHO đã kết luận rằng những hàng hóa này không có khả năng là con đường đưa virus đến Vũ Hán đầu tiên.

Lipkin thì cho rằng không có bằng chứng nào cho thấy virus xâm nhập vào chợ thông qua động vật hoang dã đông lạnh bị nhiễm bệnh, mà có thể xâm nhập qua những người làm công việc xử lý động vật hoang dã bị nhiễm bệnh.

Để xác định loài động vật nào đã truyền virus cho người, các nhà nghiên cứu cần tìm bằng chứng về virus lưu hành ở loài đó. Các nhà nghiên cứu Trung Quốc đã xét nghiệm khoảng 30.000 động vật hoang dã và động vật nuôi trong năm 2019 và 2020 nhưng không tìm thấy bằng chứng nào về việc động vật nhiễm SARS-CoV-2, ngoại trừ ở một số con mèo ở Vũ Hán vào tháng 3/2020

Tuy nhiên, Ben Embarek nói rằng những cuộc khảo sát này không đủ để đại diện cho tổng thể động vật ở Trung Quốc và cần xét nghiệm nhiều loài động vật khác, đặc biệt là ở các trang trại động vật hoang dã. Còn Daszak cho rằng, “Số lượng xét nghiệm đã được thực hiện không đủ để nói rằng các trang trại động vật hoang dã không mang virus".

Daszak nói, cách bùng phát bùng phát ở Vũ Hán vào tháng 12/2019 cho thấy virus có thể đã từ động vật xâm nhập vào cộng đồng chỉ một lần (rồi sau đó lây lan giữa người với người) thông qua hoạt động buôn bán động vật hoang dã; và các xét nghiệm trong tương lai nên tập trung vào động vật hoang dã được nuôi trong các trang trại.