Thuốc kháng virus COVID-19: Giúp đổi chiều đại dịch?

Nếu như các liệu pháp kháng virus trước đây chống lại COVID-19 rất tốn kém và phải được sử dụng trong bệnh viện thì các loại thuốc mới Molnupiravir, do hãng Merck, và thuốc Paxlovid của hãng dược phẩm Pfizer có thể dùng ngay tại nhà. Charles Gore, giám đốc điều hành của Medicines Patent Pool, một tổ chức được Liên Hợp Quốc hỗ trợ có trụ sở tại Geneva, Thụy Sĩ, cho biết: “Các loại thuốc này sẽ tương đối rẻ. Đối với nhiều nơi trên thế giới chưa được bao phủ vaccine tốt, đây thực sự là một món quà trời cho”.

Nhưng ít người biết hiệu quả, cơ chế hoạt động của thuốc kháng virus như thế nào; có thể được sử dụng dễ dàng ra sao. Tạp chí Nature đã giới thiệu vắn tắt năm yếu tố chính về các loại thuốc kháng virus COVID-19 có thể giúp định hình lại tiến trình của đại dịch.

Cả hai loại thuốc đều có thể làm giảm các trường hợp nhập viện và nguy cơ gây tử vong do COVID-19 nếu sử dụng ngay sau khi nhiễm bệnh. Tuy nhiên các thử nghiệm lâm sàng chưa có đủ người tham gia để có thể đưa ra kết luận chắc chắn về thời điểm sử dụng thuốc này.

Các nhà nghiên cứu cũng đang quan tâm liệu các thuốc có ảnh hưởng đến sự lây truyền của coronavirus; và chúng có ngăn ngừa sự tái nhiễm bệnh ở những người đã tiếp xúc với virus hay không. Nếu đúng như vậy, sự kết hợp giữa vaccine và thuốc kháng virus có thể trở thành một công cụ mạnh trong việc kiểm soát các đợt bùng phát dịch bệnh. Ví dụ, nếu một biến thể coronavirus được phân loại là đáng lo ngại xuất hiện ở một khu vực, những người có nhiều khả năng bị ảnh hưởng nhất có thể được cho dùng thuốc kháng virus để bổ sung khả năng miễn dịch từ vaccine. Điều này có thể kìm hãm virus và ngăn chặn sự lây lan của nó. Như vậy thuốc kháng virus có thể mở ra một số khả năng mới cho chúng ta về cách kiểm soát dịch.

Cả Pfizer và Merck đều đã báo cáo rằng thuốc kháng virus của hai hãng khi đưa vào thử nghiệm thì đều cho thấy dung nạp tốt, và các tác dụng phụ tiềm ẩn là nhỏ. Tuy vậy, cả hai loại thuốc đều có các tính năng có thể hạn chế vài nhóm người.

Cụ thể, Molnupiravir hoạt động bằng cách đưa các đột biến vào bộ gene của virus trong quá trình nhân lên. Một chất chuyển hóa của thuốc được một loại enzyme của virus gọi là RNA polymerase phụ thuộc RNA (RdRp) thu nhận và kết hợp vào bộ gene của virus, cuối cùng gây ra rất nhiều lỗi khiến virus không thể sống sót được nữa. Tế bào người có bộ gene DNA, chứ không phải RNA, nhưng một số thí nghiệm trong phòng thí nghiệm cho thấy rằng Molnupiravir cũng có thể gây ra đột biến trong DNA của người.

Một quá trình điều trị đầy đủ với molnupiravir chỉ kéo dài năm ngày. Nhưng các cơ quan quản lý có thể thận trọng, đặc biệt là khi điều trị cho người mang thai. Có lẽ sẽ có những cảnh báo xung quanh việc sử dụng loại thuốc kháng virus này vì các nguy cơ tiềm ẩn nhất định.

Paxlovid hoạt động bằng cách ức chế một loại enzyme cần thiết để xử lý một số protein virus. Nhưng thuốc này là sự kết hợp giữa thuốc kháng virus và một loại thuốc khác, được gọi là ritonavir. Thuốc ritonavir giúp ngăn chặn các enzym trong gan phá vỡ chất trong thuốc kháng virus, trước khi nó có cơ hội vô hiệu hóa virus. Đây một thành phần của một số loại thuốc hỗn hợp điều trị HIV, và có thể ảnh hưởng đến cách một số loại thuốc khác được chuyển hóa trong cơ thể. Do đó không nên dùng nhiều loại thuốc cùng với Paxlovid, bao gồm một số loại thường được sử dụng để điều trị các bệnh về tim, ức chế hệ thống miễn dịch và giảm đau.

Nhưng các chuyên gia cũng cho biết rằng chế độ dùng thuốc kháng virus này cũng chỉ kéo dài vài ngày và các bác sĩ có thể tìm cách giải quyết một số tương tác giữa các thuốc. Chẳng hạn như chia thời điểm, khi nào có thể uống, khi nào không.

Về lý thuyết, thuốc phải có hiệu quả chống lại các biến thể coronavirus đã biết, bao gồm cả biến thể Delta có khả năng lây truyền cao. Mục tiêu của Molnupiravir và Paxlovid là khác nhau, nhưng các nhà nghiên cứu vẫn cần phải chứng minh rằng các loại thuốc này có tác dụng chống lại các biến thể. Merck đã thực hiện các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm chỉ ra rằng Molnupiravir có hiệu quả chống lại Delta và các biến thể khác, bao gồm cả biến thể Beta, được xác định lần đầu tiên ở Nam Phi.

Một mối quan tâm khác là cách thức mà Molnupiravir tạo ra đột biến trong bộ gene coronavirus có thể dẫn đến sự xuất hiện của một biến thể mới đáng lo ngại. Mặc dù điều này về mặt lý thuyết là có thể xảy ra, nhưng Mellor cho rằng điều đó khó xảy ra. Các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm đã chỉ ra rằng: Molnupiravir tạo ra một loạt các đột biến trong mỗi bộ gene của virus, và càng nhiều đột biến mà bộ gene đó tích lũy thì khả năng một trong số đột biến đó sẽ làm virus suy yếu càng lớn.

Kháng thuốc là một vấn đề quen thuộc và là lý do mà một số bệnh nhiễm trùng do virus, chẳng hạn như HIV và viêm gan C, được điều trị bằng cách sử dụng kết hợp các loại thuốc kháng virus. Katherine Seley-Radtke, một nhà hóa học đang phát triển các loại thuốc kháng virus tại Đại học Maryland, Baltimore, Mỹ cho biết: “Điểm mấu chốt là chúng ta sẽ cần các liệu pháp kết hợp”.

Cho đến nay, Molnupiravir và Paxlovid chỉ được thử nghiệm đơn lẻ. Một phân tích ngày 5/11 của công ty phân tích và thông tin khoa học Airfinity ở London chỉ tìm thấy 16 cuộc thử nghiệm COVID-19 kiểm tra sự kết hợp của thuốc kháng virus với cỡ mẫu hơn 100 người tham gia. Không có thử nghiệm liên quan đến Molnupiravir hoặc Paxlovid. Còn lại hầu hết các thử nghiệm kết hợp là với thuốc sốt rét hydroxychloroquine, một loại thuốc đã nhiều lần thất bại trong các thử nghiệm lâm sàng.

Douglas Richman, một chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Đại học California ở San Diego cho biết, điều quan trọng là phải xem xét những người không đáp ứng với Molnupiravir hoặc Paxlovid, để tìm hiểu xem liệu kháng virus có phải là một yếu tố hay không. Các nhà nghiên cứu cũng nên giám sát chặt chẽ những người dùng thuốc nhưng có hệ thống miễn dịch suy yếu. “Bởi vì nhiễm trùng có thể tồn tại lâu hơn ở những người này, có thể có nhiều cơ hội hơn để xuất hiện sự kháng thuốc”, Richman nói.

Merck đã ký một thỏa thuận với Tổ chức Bằng sáng chế Thuốc để cung cấp các giấy phép sở hữu trí tuệ cần thiết để sản xuất Molnupiravir ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Một số công ty sản xuất thuốc generic (thuốc sản xuất từ các thuốc đã hết hạn bảo hộ sáng chế – không cần bản quyền) đã bắt đầu sản xuất loại thuốc này.

Gore cho biết vấn đề mở bằng sáng chế đang được thảo luận với Pfizer. Cả hai công ty đã cam kết định giá ngang bằng để cho phép các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình phải trả ít hơn so với các quốc gia giàu có.

Nhưng sở hữu trí tuệ không phải là rào cản duy nhất cần vượt qua. Một mối quan tâm khác là thử nghiệm: sử dụng thuốc kháng virus sớm khi mới nhiễm trùng có nghĩa là các quốc gia sẽ cần nguồn cung cấp dồi dào các xét nghiệm COVID-19. Để kê đơn được cho người nhiễm COVID thì người ta phải xét nghiệm sớm và biết chính xác đó có phải người nhiễm COVID hay không.

Trong khi đó, các quốc gia giàu có đang đặt hàng số lượng lớn thuốc, làm dấy lên lo ngại rằng rồi sẽ lại cạn kiệt nguồn cung và nhiều vùng khó khăn trên thế giới không còn khả năng tiếp cận với các loại thuốc mới này. John Amuasi, lãnh đạo Nhóm Nghiên cứu Bệnh Truyền nhiễm và Sức khỏe Toàn cầu tại Trung tâm Hợp tác Nghiên cứu Y học Nhiệt đới Kumasi ở Ghana lo ngại điều đó và cho biết tình huống này đã quá quen thuộc. “Hãy xem điều gì đã xảy ra với vaccine”.

Nature doi: https://doi.org/10.1038/d41586-021-03074-5