Một đề tài KH&CN cấp quốc gia theo Nghị định thư với Hàn Quốc đã xây dựng thành công phần mềm dựa trên trí tuệ nhân tạo để phục dựng mô hình 3D của các mộc bản đã mất, chỉ còn bản in.
Để làm được như vậy, nhóm các nhà nghiên cứu từ Trường ĐH Công nghệ - ĐH Quốc gia Hà Nội, Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV - Cục Văn thư lưu trữ, Viện Hán Nôm (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) đã tiến hành số hóa 3D độ phân giải siêu cao 210 tấm mộc bản, số hóa 2D các bản in tương ứng và xây dựng phần mềm nhằm phục dựng mô hình 3D mộc bản từ bản in.
Cụ thể, nhóm đã xây dựng và sử dụng bộ công cụ gán nhãn dữ liệu 2D/3D để tạo bộ dữ liệu gồm hơn 90.000 mẫu dữ liệu (mỗi mẫu gồm một ảnh 3D và một ảnh 2D tương ứng của một ký hiệu trên bề mặt mộc bản). Bên cạnh đó, nhóm đã xây dựng phần mềm dựa trên trí tuệ nhân tạo (AI) để phục dựng mô hình 3D mộc bản từ bản in.
Theo Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV, quá trình số hóa được thực hiện dựa trên công nghệ tiên tiến của Phòng thí nghiệm Tương tác Người - Máy thuộc Trường ĐH Công nghệ - ĐH Quốc gia Hà Nội. Tất cả mộc bản đều sử dụng máy ATOS Q 255 MV100 để quét 3D [1].
Bằng phương pháp này, nhóm đã phục dựng thành công năm mô hình 3D của các tấm mộc bản triều Nguyễn quý hiếm đã mất, chỉ còn bản in. Các mô hình phục dựng được 19 chuyên gia am hiểu về mộc bản và từng tiếp xúc với mộc bản đánh giá tốt dựa trên năm tiêu chí: số ký tự đọc và khớp được với bản in 2D, kích thước và khuôn dạng, chất lượng ký tự, chất lượng nền, và chất lượng các thành phần phi ký tự.
Trong thời gian thực hiện đề tài, nhóm nghiên cứu đã phối hợp chặt chẽ với các đối tác Hàn Quốc để trao đổi về các phương pháp xử lý dựa trên dữ liệu 3D như lưới, đám mây điểm, ảnh độ sâu và thực hiện các công bố khoa học chung giữa hai bên. Từ đó, đối tác Hàn Quốc tập trung vào việc khôi phục 3D các tòa nhà và thành phố thuộc Triều đại Joseon thông qua các kỹ thuật tái tạo 3D tiên tiến sử dụng các bức ảnh lịch sử.
Thành công của đề tài mở ra khả năng tái hiện các di sản đã mất, đặc biệt là các bảo vật quốc gia đã được UNESCO công nhận là di sản tư liệu thế giới, một cách nhanh chóng với số lượng lớn và độ chính xác cao. Đây cũng là tiền đề cho các dự án số hóa có quy mô lớn hơn, góp phần thúc đẩy việc quảng bá, trình diễn các di sản tới người dân và du khách, thúc đẩy ngành du lịch và nghiên cứu lịch sử tại Việt Nam.
Nhóm nghiên cứu kỳ vọng có thể chuyển giao công nghệ cho các đơn vị/tổ chức đang quản lý và khai thác mộc bản, trong đó có hai đơn vị tham gia thực hiện đề tài là Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV và Viện Hán Nôm. Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV hiện đang quản lý và bảo tồn hơn 34.000 tấm mộc bản triều Nguyễn, và Viện Hán Nôm hiện đang lưu trữ hơn 10.000 tấm mộc bản tín ngưỡng.
Trong thời gian tới, các sản phẩm và kỹ thuật hình thành từ nhiệm vụ có thể được nghiên cứu mở rộng và chuyển giao ra nước ngoài, đặc biệt là Hàn Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc - những nước rất quan tâm tới việc bảo tồn và phát huy giá trị các mộc bản.
-----