Các nhà khoa học ở New Zealand, Vương quốc Anh và các nơi khác đang đang sử dụng dữ liệu chuỗi trình tự hệ gen học (genomics) để theo dõi các ca nhiễm mới, do giảm cách ly xã hội.
Giờ đây, khi các quốc gia bước đầu thành công trong việc ngăn chặn sự truyền nhiễm và đang bước vào giai đoạn tiếp theo của đại dịch Covid-19 – với nguy cơ xuất hiện các ca nhiễm mới do giảm bớt cách ly xã hội. Các nhà nghiên cứu nói rằng nghiên cứu genomics sẽ rất quan trọng để theo dõi nhanh chóng và kiểm soát các ổ dịch. Họ đã chỉ ra rằng các vụ bùng phát dịch có xu hướng ngắn hơn và nhỏ hơn khi sử dụng genomics để truy vết.
“Genomics có thể nhanh chóng chỉ ra nguyên nhân, và hướng dẫn các biện pháp can thiệp chính xác” Gytis Dudas, nhà tư vấn sinh học tại Trung tâm đa dạng sinh học toàn cầu Gothenburg ở Thụy Điển cho biết.
Một số nơi đã đầu tư, nghiên cứu trình tự bộ gen trong giai đoạn sớm của đại dịch và có ít ca bệnh. Các nhà nghiên cứu ở New Zealand và ít nhất một tiểu bang ở Úc là một trong số đó. Họ đã xác định mục tiêu là sẽ nhắm đến trình tự gen coronavirus ở hầu hết quốc gia hoặc tiểu bang của mình.
Anh, Mỹ và các quốc gia khác cũng đang giải trình tự SARS-CoV-2 cho nhiều trường hợp mắc bệnh. Nhưng vì số lượng người mắc cao và vẫn đang tiếp diễn, việc sử dụng genomics để truy vết trong một số trường hợp gặp thất bại. Những can thiệp như vậy phụ thuộc vào việc lấy mẫu rộng, và ở những nơi mà việc xét nghiệm chẩn đoán bị hạn chế, sẽ tạo ra những khoảng trống trong dữ liệu gen.
Nhanh chóng hành động
Trước ngày 19/1 – thời điểm ca nhiễm đầu tiên ở Vũ Hán được báo cáo, các nhà nghiên cứu tại một phòng thí nghiệm ở Melbourne - nơi thường nghiên cứu các vụ dịch bệnh truyền nhiễm qua thực phẩm - đã bắt đầu chuẩn bị để giải trình tự bộ gen SARS-CoV 2.
“Chúng tôi đã nói rằng, hãy giải trình tự gen mọi ca bệnh mà chúng ta nhận được”. Torsten Seemann, nhà sinh học tại Phòng thí nghiệm y tế công cộng của Phòng chẩn đoán vi sinh có trụ sở tại Viện Nhiễm trùng và Miễn dịch Peter Doherty ở Melbourne.
Cho đến nay, nhóm của Seemann đã giải trình tự ba phần tư trong số 1.700 trường hợp nhiễm bệnh của tiểu bang. Bang này được cho là có độ bao phủ của giải pháp giải trình tự gen corona toàn diện nhất trên thế giới. Để so sánh, các nhà nghiên cứu về dịch Ebola 2014-2016 ở Tây Phi chỉ giải trình tự 5% (1.610 mẫu) trong số tất cả các trường hợp nhiễm và mất khoảng 3 năm.
Tôi muốn xem xét genomic như là một công cụ để phòng ngừa bùng phát ở những nơi có nguồn lực hạn chế, như ở châu Á Thái Bình Dương.
Meru Sheel, Đại học Quốc gia Úc
Dữ liệu trình tự đã giúp giải quyết nguồn lây nhiễm thực sự cho một nhân viên chăm sóc sức khỏe, chứng minh rằng người đó nhiễm virus tại một sự kiện xã hội chứ không phải từ bệnh nhân trong bệnh viện. “Không có genomics, và chỉ phỏng vấn bệnh nhân, bạn sẽ không bao giờ biết được nguồn lây nhiễm đó từ đâu”, Seemann nói. “Thông tin này rất cần thiết, nhờ đó ngăn chặn được việc điều tra một vụ bùng phát dịch có thể xảy ra tại bệnh viện”.
Mở cửa biên giới
Nhóm của Seemann đang chuẩn bị sử dụng dữ liệu genomics để giúp xác định nguồn gốc có thể xảy ra, đặc biệt là của các trường hợp mới phát sinh do giảm bớt giãn cách xã hội của Victoria. “Các nhà quản lý y tế công cộng sẽ có thể đưa ra quyết định để kiểm soát dịch nhanh hơn nhiều so với trước đây”, ông nói.
Dữ liệu genomic sẽ đặc biệt quan trọng khi du lịch trong khu vực hồi phục trở lại. Các tiểu bang ở Úc đóng cửa biên giới kể từ tháng 3. Nhưng các ca nhiễm mới nếu được dự đoán trước sẽ giúp họ mở cửa trở lại. Trong hai tháng qua, các nhà nghiên cứu tìm hiểu đột biến bộ gen của virus vừa đủ để biết chúng đến từ bên trong hay bên ngoài tiểu ban. “Ngay sau khi thu được trình tự, chúng tôi sẽ biết liệu nó có đi qua biên giới hay không”, Seemann nói.
Cho đến nay các nhà khoa học ở New Zealand đã giải trình tự 25% trong số 1.154 trường hợp nhiễm bệnh được báo cáo. Joep de Ligt, nhà sinh học chính tại Viện nghiên cứu và khoa học môi trường của New Zealand gần Wellington, cho biết họ đang nhắm đến giải trình tự hơn 70% số ca để có được bối cảnh toàn diện nhất có thể. Với mỗi chuỗi trình tự được thêm vào, các nhà nghiên cứu có nhiều khả năng hơn để xác định chính xác. “Dữ liệu chuỗi trình tự đã được chứng minh là hữu ích trong việc đối phó với dịch bệnh”, ông nói. Dữ liệu trình tự gene đã xác định liên kết giữa các trường hợp bị bỏ sót theo cách theo dõi liên lạc truyền thống.
Lây lan trong cộng đồng
Tại Vương quốc Anh với nhiều ca hơn, Hiệp hội Genomics Covid-19 UK đã được thành lập vào tháng 3, bao gồm các trung tâm nghiên cứu và phòng thí nghiệm đại học. “Cho đến nay, họ đã giải trình tự 20.000 bộ gene virus, chiếm gần 10% các trường hợp được xác nhận trong phòng thí nghiệm tại đây”, Nick Loman, một nhà sinh học tại Đại học Birmingham, một thành viên hiệp hội cho biết. Ông là một người trong nhóm tiên phong về các công cụ giám sát genomics nhanh ở vụ dịch Ebola, hiện đang được sử dụng trong đại dịch Covid-19.
Nhóm nghiên cứu đã không đặt mục tiêu như New Zealand, Loman nói, một phần vì ở Anh có quá nhiều trường hợp nhiễm. Thay vào đó, họ đang nhắm đến việc tạo ra một mẫu trình tự đại diện từ khắp Vương quốc Anh, để có thể hỗ trợ điều tra dịch tễ học.
Lọt qua kẽ hở
“Nhưng sử dụng genomics có những hạn chế”, de Ligt nói. “Với SARS-CoV-2, những người bị nhiễm không triệu chứng khó có thể được xét nghiệm, nên có nguy cơ bỏ qua những trường hợp này. Nó sẽ trở thành một vấn đề nghiêm trọng thật sự”.
“Giám sát genomics cũng dựa vào xét nghiệm chẩn đoán rộng để nắm bắt trình tự ở nơi đầu tiên”, Loman nói. “Vương quốc Anh đang ngập trong dịch và chậm trong việc tăng tốc các xét nghiệm chẩn đoán. Luôn có khả năng bỏ lỡ một số ca nhiễm”. Loman còn lưu ý rằng giám sát genomics toàn cầu sẽ rất quan trọng khi du lịch quốc tế được kết nối lại.
“Nhưng việc sử dụng phân tích genomics để giúp truy vết bị hạn chế phần lớn chỉ trong các nước thu nhập cao”, Meru Sheel, nhà dịch tễ học tại Đại học Quốc gia Úc ở Canberra nói. Cô muốn xem xét genomics như là một công cụ để phòng ngừa bùng phát dịch ở những nơi có nguồn lực hạn chế, như ở châu Á Thái Bình Dương. Giống cách đã từng được làm trong vụ dịch Ebola ở Cộng hòa Dân chủ Congo, Sierra Leone và Guinea.