Người thầy chưa một lần gặp
Năm 2009, khi bắt đầu với hướng nghiên cứu về tài chính giáo dục, tôi có đọc được bài viết về chính sách “hai cao” - học phí cao, hỗ trợ cao - của GS Phạm Phụ. Trong đó, Giáo sư cho rằng, đầu tư của nhà nước thấp cộng với học phí thấp sẽ dẫn đến chất lượng giáo dục đại học không được đảm bảo và vấn đề bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục đại học cũng không được giải quyết.
Tôi không chắc GS Phạm Phụ có phải là người đầu tiên ở Việt Nam nêu ý tưởng này hay không - một ý tưởng có thể xuất phát từ kinh nghiệm quốc tế - vì nó còn được chia sẻ bởi vài ba nhà nghiên cứu cùng thời khác như GS Lâm Quang Thiệp hay TS Lê Viết Khuyến… Tại thời điểm xuất hiện, ý tưởng “hai cao” hết sức mới mẻ, và giờ đây, khi quy mô của giáo dục đại học ngày càng phình đại, trong khi vấn đề học phí và hỗ trợ cho sinh viên (tín dụng, học bổng) vẫn là nút thắt, nó lại càng được thảo luận nhiều hơn.
Qua tìm hiểu, tôi được biết, GS Phạm Phụ từ một giảng viên về kỹ thuật, có công thành lập Khoa Quản lý công nghiệp tại Trường ĐH Bách khoa (ĐH Quốc gia TPHCM)… rồi chuyển sang làm giảng dạy và nghiên cứu về quản lý, trong đó có quản lý giáo dục. Có thể nói, ông thuộc thế hệ “tay ngang” chuyển sang nghiên cứu khoa học giáo dục. Đây là một vấn đề lịch sử: phần lớn những người cùng thế hệ với GS Phạm Phụ được đào tạo bài bản về giáo dục ở nước ngoài đều học về sư phạm, tâm lý học đường, hay phát triển chương trình; trong khi rất hiếm người học về quản lý giáo dục, chính sách giáo dục, kinh tế giáo dục, quản trị đại học. May mắn thay, cộng đồng khoa học giáo dục có thêm sự tiếp sức của nhóm các nhà khoa học từ các ngành khác như GS Phạm Phụ (vốn xuất thân từ lĩnh vực thủy lợi), GS Lâm Quang Thiệp (vật lý), PGS Vũ Cao Đàm (cơ học)…, để cùng nhau tạo ra nền tảng cho khoa học giáo dục hiện đại ngày nay.
GS Phạm Phụ không chỉ tham gia thảo luận vấn đề tài chính giáo dục mà ở nhiều vấn đề khác như tự chủ đại học, hội đồng trường, trách nhiệm giải trình…, ông đều để lại dấu ấn qua các phát biểu, trình bày, bài viết tư vấn chính sách - bản thân ông có một thời gian là đại biểu quốc hội - hay những báo cáo kỹ thuật làm cho các tổ chức trong và ngoài nước.
Giáo sư cũng là tác giả người Việt đầu tiên nhắc đến phương pháp đối sánh với GDP đầu người để tính toán chi phí đơn vị cho giáo dục đại học. Dựa trên dữ liệu của World Bank, ông đưa ra được phép tính về chi phí đơn vị đào tạo sinh viên ở Việt Nam - tất nhiên phép tính này giờ đây có lẽ cần cập nhật thêm dữ liệu. Còn tại thời điểm năm 2009, theo tính toán của ông, con số chi phí đào tạo hợp lý ở bậc đại học ở Việt Nam đâu đó vào khoảng 1.200 USD/sinh viên/năm (tương đương 120% GDP đầu người).
Dù chưa một lần gặp mặt ngoài đời nhưng tôi tự nhận là học trò của GS Phạm Phụ. Giới học thuật có một phép giao tiếp đặc biệt: không nhất thiết phải gặp nhau mà vẫn có thể hiểu nhau. Chúng tôi “gặp” nhau trên tác phẩm, đọc bài của nhau, phản biện và trích dẫn lẫn nhau. Các bài viết của GS Phạm Phụ mà tôi đọc được từ năm 2009 truyền cho tôi rất nhiều cảm hứng theo đuổi hướng nghiên cứu tài chính giáo dục đại học. Sau đó, tôi tiếp tục đọc và trích dẫn ông trong nhiều công bố của mình, cả trong nước cũng như quốc tế. Theo nghĩa mình là hậu sinh, trích dẫn bài và đi theo hướng tiếp cận của tiền bối, tôi gọi ông là thầy.
Nghĩ về GS Phạm Phụ, tôi không khỏi thán phục tinh thần tự học để chuyển sang một lĩnh vực mới của ông. Trong điều kiện ngặt nghèo cách đây mấy chục năm, thế hệ những người như ông có thể đã phải từ bỏ con người cá nhân của mình để theo đuổi những vấn đề nghiên cứu sát sườn quốc kế dân sinh - khác với thế hệ chúng tôi bây giờ, có nhiều cơ hội để chạy theo những chủ đề riêng mà chúng tôi quan tâm. Bởi sự kiên nhẫn phục vụ xã hội của những người như ông trong nhiều năm qua, những tư tưởng tiên tiến của giáo dục hiện đại thế giới đã dần được đưa vào Việt Nam.
TS Hiệp Phạm
(Ngọc Nhu ghi) |