Ký sinh trùng sốt rét ở châu Phi tăng khả năng kháng thuốc

Nhưng những dấu hiệu đầu tiên của việc kháng artemisinin và các dẫn xuất của nó đã xuất hiện ở Campuchia vào đầu những năm 2000. Trong vòng vài năm, ký sinh trùng sốt rét ở Đông Nam Á nói chung cũng bắt đầu đề kháng một số loại thuốc bổ trợ trong các ACT, vô hiệu hóa một số tổ hợp thuốc hiệu quả nhất.

Ở châu Phi, nơi chiếm hơn 90% các trường hợp mắc bệnh và tử vong do sốt rét trên toàn thế giới, tình trạng kháng thuốc rất nghiêm trọng. Đặc biệt đáng lo ngại, nghiên cứu đã tìm được bằng chứng cho thấy khả năng kháng thuốc ở châu Phi phát sinh độc lập với các chủng ký sinh trùng kháng thuốc ở Đông Nam Á; có nghĩa là các chủng ký sinh trùng ở châu Phi hiện nay có thể tiếp tục phát triển để trở thành một loại ký sinh trùng thống trị 'siêu kháng thuốc', Leann Tilley, nhà hóa sinh tại Đại học Melbourne ở Úc, người nghiên cứu tình trạng kháng thuốc ở ký sinh trùng sốt rét, nói.

“Đây chắc chắn là một phát hiện đáng lo ngại, bởi vì chúng ta đang hoàn toàn phụ thuộc vào các liệu pháp kết hợp artemisinin," Arjen Dondorp, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu bệnh sốt rét tại Đơn vị Nghiên cứu Y học Nhiệt đới Mahidol Oxford, Bangkok, cho biết.

Trong nghiên cứu mới, được thực hiện ở Uganda từ năm 2017 đến năm 2019, các nhà nghiên cứu đã điều trị cho 240 người bị sốt rét bằng artesunate tiêm tĩnh mạch, một dẫn xuất mạnh của artemisinin, ba lần một ngày. Sau đó sử dụng một đợt tổ hợp thuốc ACT tiêu chuẩn trong ba ngày.

Nhóm nghiên cứu phát hiện: đối với 14 người tham gia, phải mất hơn 5 giờ để loại bỏ một nửa số ký sinh trùng gây bệnh sốt rét (Plasmodium falciparum) - đáp ứng định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) về khả năng kháng thuốc. (Thông thường, những người mắc bệnh sốt rét loại bỏ một nửa số ký sinh trùng trong khoảng hai giờ điều trị bằng artesunate.) Ký sinh trùng ở 13 trong số 14 người tham gia có một trong hai đột biến liên quan đến gen kelch13, từng xuất hiện ở ký sinh trùng sốt rét kháng thuốc ở Đông Nam Á.

Nghiên cứu này xác nhận những nghi ngờ của các nhà khoa học: ký sinh trùng đã có khả năng kháng thuốc.

Một nghiên cứu hồi tháng 4/2021 cho kết quả tương tự: sau đợt uống tổ hợp thuốc ACT kéo dài 3 ngày ở trẻ em bị sốt rét ở Rwanda, một số trẻ vẫn còn ký sinh trùng, và hơn 10% số ký sinh trùng có một trong hai đột biến kelch13 biểu hiện sự kháng thuốc. (Nhưng là các đột biến khác với những đột biến quan sát được trong nghiên cứu mới ở Uganda.)

Philip Rosenthal, bác sĩ lâm sàng bệnh truyền nhiễm tại Đại học California, San Francisco, người làm việc với WHO để nghiên cứu bệnh sốt rét ở Uganda, lưu ý: hiện nay chưa có nhiều hậu quả lâm sàng của việc ký sinh kháng artemisinin. Mất nhiều thời gian hơn để loại bỏ ký sinh trùng trong một số trường hợp nghiêm trọng, và chúng có thể quay trở lại trong vòng một tuần hoặc lâu hơn, nhưng về cơ bản, tổ hợp ACT (kết hợp artemether, một dẫn xuất khác của artemisinin, với thuốc bổ trợ lumefantrine) đang được sử dụng \ở phần lớn châu Phi cận Saharavẫn còn hiệu quả.

Tuy nhiên, Rosenthal nói rằng những phát hiện mới là một “lời cảnh tỉnh”: nếu tình trạng kháng thuốc tiếp tục lan rộng như dự kiến ​​và ký sinh trùng trở nên kháng lumefantrine, hậu quả có thể rất thảm khốc. "Ở châu Phi, nhiều trẻ nhỏ được điều trị tại các phòng khám nông thôn với cơ sở hạ tầng nghèo nàn, nếu thuốc điều trị chính mất hiệu lực sẽ để lại hậu quả tàn khốc," Rosenthal nói.

Tuy nhiên, khả năng kháng thuốc có thể không lan nhanh như ở Đông Nam Á trước đây. Một số người ở châu Phi cận Sahara mắc bệnh sốt rét khi còn trẻ và sau đó sống với ký sinh trùng trong máu, giúp họ xây dựng khả năng dung nạp miễn dịch đối với những chủng đó. Ký sinh trùng kháng thuốc có thể không ảnh hưởng đến những người đó như đã ảnh hưởng đến người dân Đông Nam Á. Các chủng kháng thuốc mới sẽ không chỉ phải cạnh tranh với khả năng miễn dịch này mà còn phải cạnh tranh với các ký sinh trùng đã sống trong cơ thể người - theo Tilley.

Tuy nhiên, các nhà khoa học vẫn lo ngại. Bài học từ chloroquine vẫn còn rất rõ ràng, đây là một loại thuốc trị sốt rét mà ký sinh P. falciparum đã nhanh chóng kháng lại trên toàn cầu, bắt đầu từ cuối những năm 1950, dẫn đến hàng triệu ca tử vong.

Theo Pascal Ringwald, người đứng đầu Đơn vị Kiểm soát tình trạng kháng thuốc thuộc Chương trình Sốt rét Toàn cầu của WHO, nghiên cứu này thúc đẩy các nhà nghiên cứu và nhà sản xuất thuốc tìm ra một phương pháp điều trị khả thi khác, hoặc một loại vaccine phòng bệnh sốt rét, trong trường hợp các ACT mất tác dụng trong tương lai. Một số vaccine sốt rét đang được phát triển, trong đó cómột vaccine đã cho kết quả đầy hứa hẹnvào đầu năm nay.

Nhưng nhìn chung, các lựa chọn điều trị và phòng ngừa mới sẽ không sớm xuất hiện. Trong khi đó, "sẽ có nhiều báo cáo hơn nữa về các chủng kháng artemisinin trong vài năm tới, bởi vì chúng đã mọc lên như nấm", Ringwald nói.