Kháng thể “phản loạn”: Nguyên nhân đằng sau các ca Covid-19 nặng

Hơn một năm sau khi Covid-19 xuất hiện, vẫn còn nhiều bí ẩn xung quanh căn bệnh này: tại sao một số người lại bị bệnh nặng hơn những người khác? Tại sao đôi khi tổn thương phổi tiếp tục trở nên trầm trọng, ngay cả sau khi cơ thể đã loại bỏ được virus SARS-CoV-2? Và tác nhân gì dẫn đến bệnh ở nhiều cơ quan nội tạng, kéo dài hàng tháng, ở những người bị Covid nghiêm trọng? Ngày càng nhiều nghiên cứu cho thấy tình trạng hệ thống miễn dịch bị nhầm lẫn, tự chống lại cơ thể - gọi là hiện tượng tự miễn dịch - có thể là nguyên nhân đằng sau những bí ẩn này.

Trong thời kỳ đầu của đại dịch, các nhà nghiên cứu cho rằng một số người sẽ có phản ứng miễn dịch hoạt động thái quá khi nhiễm Covid. Cytokine - các protein truyền tín hiệu của hệ thống miễn dịch - có thể tăng lên mức nguy hiểm, dẫn đến 'bão cytokine' và gây tổn hại cho các tế bào của cơ thể. Các thử nghiệm lâm sàng hiện đã cho thấy một số loại thuốc làm suy giảm hoạt động miễn dịch dường như cũng làm giảm tỷ lệ tử vong ở những người bị Covid nặng, nếu được sử dụng vào đúng thời điểm.

Nhưng các nhà khoa học nghiên cứu Covid cũng ngày càng nhấn mạnh vai trò của các phân tử tự kháng thể (autoantibodies): các kháng thể "phản loạn" tấn công hệ thống miễn dịch, hoặc tấn công các protein và mô trong các cơ quan như tim, phổi. Trái ngược với các cơn bão cytokine, có xu hướng gây ra các vấn đề toàn thân trong thời gian ngắn, các tự kháng thể được cho là dẫn đến tổn thương ở các cơ quan cụ thể, lâu dài hơn, nhà miễn dịch học Akiko Iwasaki ở Yale cho biết.

Ngay cả những người khỏe mạnh cũng tạo ra tự kháng thể nhưng số lượng ít và các phân tử đó dường như không gây tổn thương hoặc tấn công hệ thống miễn dịch. Nhưng với người nhiễm bệnh thì khác, các nhà nghiên cứu đã có bằng chứng cho thấy các tự kháng thể có vai trò trong nhiều bệnh truyền nhiễm. Có một số lý thuyết giải thích tương quan giữa tự kháng thể và Covid, cũng như các bệnh nhiễm trùng khác: người nhiễm bệnh sản xuất tự kháng thể, tàn phá cơ thể trong quá trình nhiễm trùng; hoặc việc bị nhiễm trùng đã kích hoạt sản xuất tự kháng thể. Nếu các nhà nghiên cứu có thể tìm ra mối liên kết chính xác giữa các bệnh truyền nhiễm và tự kháng thể, họ có thể tìm ra cách điều trị các ca Covid nặng và cả các bệnh khác do virus gây ra.

Cuối tháng 9/2020, một nhóm do nhà nghiên cứu Jean-Laurent Casanova tại Đại học Rockefeller ở TP New York đứng đầu, đã báo cáo, hơn 10% trong số 987 người bị Covid-19 nghiêm trọng có các tự kháng thể tấn công và ngăn chặn hoạt động của các phân tử interferon loại 1 - phân tử giúp tăng cường phản ứng miễn dịch chống lại các mầm bệnh ngoại lai. Nhóm nghiên cứu cho biết, đó là một tỷ lệ đáng chú ý bởi vì các nguồn kháng thể của con người thường rất khác nhau, và không ai trong nhóm đối chứng không bị nhiễm Covid - xuất hiện các kháng thể này. Casanova nghĩ rằng một số người có khuynh hướng di truyền tạo ra các tự kháng thể này. Và các tự kháng thể phổ biến ở nam giới hơn nữ giới - một yếu tố có thể giải thích tại sao Covid dễ trở nặng ở nam giới hơn.

Các nhóm nghiên cứu khác cũng củng cố phát hiện của nhóm Casanova. Nhóm của các nhà miễn dịch học Aaron Ring và Akiko Iwasaki ở Đại học Yale, đã sàng lọc 194 bệnh nhân và nhân viên bệnh viện với mức độ Covid nặng nhẹ khác nhau để tìm một loạt các tự kháng thể. Nghiên cứu của họ, được công bố trực tuyến vào tháng 12 và chưa được bình duyệt, cho thấy tỷ lệ tự kháng thể chống lại hệ thống miễn dịch ở những người bị nhiễm cao hơn ở những người không bị nhiễm. Họ đã tìm thấy các tự kháng thể tấn công các tế bào B - tế bào bảo vệ cơ thể chống lại các sinh vật lạ như vi khuẩn, virus - cũng như một số tự kháng thể tấn công interferon.

Nghiên cứu này cũng gợi ý rằng SARS-CoV-2 có thể khiến cơ thể tạo ra các tự kháng thể tấn công các mô. Một số người bị nhiễm có tự kháng thể tấn công protein trong mạch máu, tim và não - những nơi xuất hiện nhiều triệu chứng của Covid-19. Iwasaki cho biết sẽ nghiên cứu những trường hợp khác, lấy máu những người chưa nhiễm Covid-19, để xác định chắc chắn liệu có mối tương quan này hay không.

Các nhà nghiên cứu cũng đã tìm thấy các tự kháng thể chống lại các phân tử được gọi là phospholipid, có vai trò trong việc kiểm soát quá trình đông máu, Michel Goldman, nhà miễn dịch học ở Đại học Tự do Brussels và là cựu giám đốc Innovative Medicines Initiative của Châu Âu, cho biết thêm. Một nghiên cứu được công bố vào tháng 11/2020 cho thấy 52% trong số 172 người nhập viện vì Covid-19 có các tự kháng thể này. Kết quả nghiên cứu này hết sức được quan tâm bởi vì đông máu cũng là một quá trình bị ảnh hưởng bởi Covid-19, Goldman nói.

Đầu năm nay, một nghiên cứu khác chưa được bình duyệt đã báo cáo tìm thấy các tự kháng thể có thể liên quan đến Covid-19. David Lee, bác sĩ y học cấp cứu Langone Health ở Đại học New York (NYU), đã hợp tác với nhà vi sinh học Ana Rodriguez ở NYU và những người khác để phân tích các mẫu huyết thanh của 86 người nhập viện mắc Covid-19. Họ tìm kiếm các tự kháng thể chống lại các protein như annexin A2, một chất giúp giữ ổn định màng tế bào và đảm bảo tính toàn vẹn của các mạch máu nhỏ trong phổi. Các nhà nghiên cứu nhận thấy mức độ các tự kháng thể chống annexin A2 ở những người đã chết do Covid cao hơn đáng kể so với những người bị Covid nhưng không nguy kịch. Cũng như các nghiên cứu khác, vẫn chưa rõ liệu các tự kháng thể này có tồn tại trước khi bệnh nhân nhiễm Covid hay không.

Lý thuyết tự kháng thể có thể giải thích vì sao các triệu chứng nghiêm trọng ở Covid-19 khởi phát rất chậm. Nếu được kích hoạt bởi virus thì các tự kháng thể sẽ mất vài tuần để tích tụ trong cơ thể, Lee cho biết. Đây có thể là lý do tại sao phần lớn tổn thương đối với các mô như phổi xuất hiện rất lâu sau khi một người xuất hiện các triệu chứng Covid ban đầu. Nếu thế, tự miễn dịch có thể là thủ phạm thực sự đằng sau các ca bệnh nặng và nguy kịch, tiếp tục tàn phá ngay cả sau khi virus không còn trong cơ thể bệnh nhân. “Các bác sĩ lâm sàng nghĩ rằng 'loại virus này rất nguy hiểm, chúng ta phải loại bỏ virus', nhưng các nhà nghiên cứu bệnh học lại nói rằng 'chúng tôi thấy tất cả những tổn thương này trong cơ thể, nhưng không thấy nhiều virus," Lee nói.

Những phát hiện về tự miễn dịch sẽ ảnh hưởng đến cách điều trị. Theo Casanova, trong những trường hợp tự kháng thể chống lại interferon đã có từ trước khi cơ thể nhiễm bệnh thì xét nghiệm máu tìm tự kháng thể có thể giúp xác định ai là người có nguy cơ cao. Và nếu về sau những người này bị nhiễm SARS-CoV-2, Casanova gợi ý, họ có thể được bổ sung interferon-β càng sớm càng tốt, chất này không dễ bị tự kháng thể tấn công như những interferon khác. Tháng 11 năm ngoái, một nghiên cứu sơ bộ cho thấy interferon-β dạng hít dường như cải thiện tình trạng lâm sàng của những người mắc Covid.

Nhưng nếu các tự kháng thể tấn công các cơ quan như phổi và não, thì một chiến lược dễ dàng để chống lại chúng là ức chế hệ thống miễn dịch.

Các nghiên cứu đang được tiến hành để xem liệu các steroid ức chế miễn dịch như dexamethasone, hoặc các loại thuốc viêm khớp tocilizumab và sarilumab, có thể được sử dụng để làm dịu hệ thống miễn dịch bị rối loạn do Covid hay không. Tổ chức Y tế Thế giới hiện “khuyến cáo mạnh mẽ” việc sử dụng dexamethasone trong các trường hợp bệnh nặng và Vương quốc Anh đang sử dụng thuốc trị viêm khớp cho những người bị Covid nặng, sau khi một thử nghiệm lâm sàng mới công bố tháng này cho thấy thuốc làm giảm tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân Covid cần chăm sóc đặc biệt.

Trong khi đó, Lee nói, nếu các tự kháng thể chống lại annexin A2 và các protein khác được chứng minh là nguyên nhân đằng sau các ca Covid nặng thì có thể nghiên cứu tác động của việc lọc huyết tương của bệnh nhân để loại bỏ các tự kháng thể này.