Từ đầu đại dịch đã có giả thuyết về "nghịch lý châu Phi", cho rằng đại dịch ở lục địa đen ít nghiêm trọng hơn so với các khu vực khác trên thế giới. Nhưng theo một nghiên cứu mới ở Zambia, có thời điểm, 90% số người chết ở đây dương tính với SARS-CoV-2.

"Nghịch lý châu Phi" nảy sinh sau khi các chuyên gia y tế nhận thấy các quốc gia cận Sahara liên tục báo cáo số ca mắc và số ca tử vong do COVID-19 thấp hơn dự đoán và thậm chí thấp hơn nhiều nước phát triển. Trong khi đây được cho là một trong những khu vực virus sẽ có tác động tàn phá nhất do số lượng lớn dân số dễ bị tổn thương và thiếu cơ sở hạ tầng y tế. Suy đoán ban đầu cho rằng có thể do khu vực này có dân số trẻ và ít bị bệnh nặng.

Một nhân viên y tế ở Lusaka, Zambia, tiêm vaccine COVID-19.

Xuất phát từ nghi ngờ đối với "nghịch lý châu Phi", nhà nội tiết học Yakubu Lawal tại Trung tâm y tế Azare, Nigeria, và các đồng nghiệp ở Zambia đã xét nghiệm SARS-CoV-2 trên các thi thể tại một trong những nhà xác lớn nhất thủ đô Lusaka của Zambia. Trong các tháng thực hiện xét nghiệm (tháng 7-10/2020, tháng 1/2021, và tháng 6/2021), trung bình có 32% số thi thể cho kết quả dương tính. Tỷ lệ thi thể dương tính rất thấp trong năm 2020, tuy nhiên có lúc đạt khoảng 90%, cụ thể là ở cao điểm của các đợt bùng phát biến thể Beta và Delta.

Đáng lưu ý, chỉ 10% trong số những thi thể dương tính đã từng có kết quả xét nghiệm dương tính khi còn sống, phản ánh rõ ràng tình trạng thiếu xét nghiệm trong dân số. Các ca dương tính không được ghi nhận hầu hết là những người sống trong các khu dân cư có thu nhập thấp nhất của Lusaka.

Nhóm Gill không thể xác nhận tất cả những người này đều chết vì COVID-19, nhưng con số dương tính vẫn hoàn toàn trái ngược với các con số chính thức. Cho đến nay, thống kê chính thức cho rằng mới có dưới 4.000 trường hợp tử vong do COVID-19 ở Zambia, quốc gia 19 triệu dân. Trong khi đó, một ước tính công bố ngày 10/3 cho thấy số ca tử vong vượt mức ở Zambia từ ngày 1/1/2020 đến cuối năm 2021 đã là hơn 80.000. Số ca tử vong vượt mức là số ca tử vong nhiều hơn dự đoándựa trên các năm trước. Kết quả mới của nhóm Gill cho thấy phần lớn số ca tử vong vượt mức này có thể do COVID-19.

Kết quả mới cũng nhất quán với một nghiên cứu ở Nam Phi năm 2021 cho thấy chỉ 4–6% số ca nhiễm SARS-CoV-2 ở khu vực này được ghi nhận chính thức. Nhiều bệnh nhân có thể không có triệu chứng, nhưng kể cả những người có triệu chứng cũng có thể không được ghi nhận vì chi phí và khó khăn trong việc xét nghiệm, theo các nhà nghiên cứu.

Sau khi có kết quả nghiên cứu mới từ Zambia, các nhà nghiên cứu càng nghi ngờ số ca mắc và số ca tử vong thấp trong khu vực châu Phi thực chất phản ánh tình trạng thiếu xét nghiệm và cơ sở hạ tầng y tế yếu. Và "nghịch lý châu Phi" càng khiến người dân chủ quan hoặc góp phần gây do dự đối với việc vaccine ở các quốc gia châu Phi, Gill bày tỏ lo ngại.

Nhưng không phải ai cũng tin rằng những phát hiện mới ở Lusaka hoàn toàn bác bỏ "nghịch lý châu Phi". Ví dụ, ở Ethiopia, “kinh nghiệm của chúng tôi cho thấy những người nhiễm virus đều không có triệu chứng hoặc có các triệu chứng nhẹ và sẽ hồi phục”, Amare Abera Tareke, nhà sinh lý học tại Đại học Wollo, Ethiopia, nói. “Không thể bỏ qua các phát hiện mới, nhưng phải diễn giải một cách thận trọng.”

“Tôi cho rằng có khả năng kết quả mới chỉ đúng với Lusaka, Zambia,” Gill phản hồi. “Nhưng nếu như vậy thì rất khó có thể giải thích được lý do tại sao.”

Nguồn: