Biện pháp ứng phó dịch tả lợn châu Phi của một số nước

Dịch tả lợn châu Phi (ASF - African swine fever virus) lần đầu được phát hiện tại Thẩm Dương, Trung Quốc vào đầu tháng 8/2018 với 47 con lợn bị nhiễm bệnh, và tất cả đều tử vong. Đến nay, sau 6 tháng kể từ khi ổ dịch đầu tiên bùng phát, Trung Quốc đã báo cáo phát hiện dịch tại 26 tỉnh thành với hơn 950.000 con lợn bị tiêu hủy. Đây là thách thức ở một quốc gia sở hữu gần một nửa số lợn trên thế giới.

Khác với các nước châu Âu chủ yếu chăn nuôi trên quy mô công nghiệp, hệ thống chăn nuôi lợn hiện tại của Trung Quốc bao gồm nhiều loại hình, từ những doanh nghiệp hiện đại, quy mô lớn đến hàng loạt các hộ chăn nuôi nhỏ lẻ đóng góp hơn 27% sản lượng quốc gia.

Dù Trung Quốc đã triển khai nghiêm ngặt các biện pháp phòng và chống dịch ASF, gồm cả việc cấm vận chuyển heo, các sản phẩm từ heo trong tỉnh và liên tỉnh kể từ khi dịch bùng phát, song vẫn không thể kiểm soát sự lây lan của dịch bệnh.

Gần đây, Trung Quốc tăng cường các quy định giết mổ để kiểm soát dịch bằng cách buộc các cơ sở giết mổ phải xét nghiệm vi rút ASF cho sản phẩm lợn trước khi bán ra thị trường, thực hiện giết mổ lợn có nguồn gốc khác nhau ở những khu vực mổ riêng rẽ. Nếu một ổ dịch ASF được phát hiện, các lò mổ phải tiêu hủy tất cả lợn, đồng thời đình chỉ hoạt động trong ít nhất 48 giờ.

Yao Guiling, một nhà phân tích dữ liệu thương mại Mỹ-Trung nhận xét trên tờ Reuters hồi tháng 1/2019 rằng: “Các chính sách của Trung Quốc rất tốt, nhưng sự bùng phát ngày càng tăng của dịch cho thấy có thể có một số vấn đề với việc thực thi ở cấp chính quyền địa phương”.

Theo Ủy ban Thịt lợn Canada, một số yếu tố làm phức tạp việc ngăn chặn virus ở Trung Quốc bao gồm: (i) thiếu an toàn sinh học; (ii) mật độ lợn rừng cao; (iii) nông dân tuồn thịt lợn bệnh ra thị trường một cách bất hợp pháp nhằm tránh thiệt hại kinh tế và (iv) việc lợn nuôi tại các hộ gia đình được cho ăn những đồ ăn thừa có chứa thành phần thịt lợn, nội tạng… (điều này bị cấm ở một số nước phát triển).

Ba Lan, quốc gia thành viên sản xuất lợn lớn thứ tư trong EU, đại diện cho biên giới xa nhất phía tây của khu vực ghi nhận ASF. Trong năm 2016, Ba Lan có 9.544 lợn nái, sinh sản khoảng 11,3 triệu con lợn ở tại 172.200 trang trại. Các trang trại có quy mô hơn 200 con chiếm 61,5% sản lượng lợn ở Ba Lan.

Theo báo cáo của các nhà sản xuất lợn ở Ba Lan, ASF đã được phát hiện tại 107 trang trại lợn và trên 904 con lợn rừng. Hầu hết các đàn lợn dương tính với ASF đều từ các trang trại có ít hơn 20 con; chỉ duy nhất một trang trại hơn 1.000 con hoạt động theo quy trình từ nuôi đến giết mổ bị nhiễm bệnh. Để ngăn chặn sự lây lan của ASF, chính quyền và nhà sản xuất Ba Lan đã thực hiện nhiều biện pháp kiểm soát; bao gồm xét nghiệm tất cả các con lợn bổ sung, kiểm dịch và thực hiện khoanh vùng kiểm soát; tăng cường làm sạch, khử trùng và làm rào chắn. Lợn ở các trang trại nhiễm bệnh bị tiêu huỷ và bồi thường cho chủ sở hữu.

Do lợn rừng là một trong những nguồn lây nhiễm ASF nên các bác sĩ thú y cũng được coi là một nhân tố rủi ro làm lan truyền bệnh, đặc biệt khi họ tiếp xúc với lợn nhiễm bệnh hoặc lợn rừng. Ba Lan khuyến khích thợ săn và nhân viên lâm nghiệp thông báo khi có lợn rừng chết bằng các khoản tiền thưởng. Nhà chức trách Ba Lan cho rằng khả năng chính gây ra sự lan truyền ASF rộng hồi năm 2016 và đầu năm 2017 là do các hoạt động vận chuyển động vật trái phép. Việc không tuân thủ các quy tắc an toàn sinh học cũng được xác định là một nguyên nhân lây lan, bao gồm cả việc sử dụng giường rơm cho động vật, thức ăn cỏ bị ô nhiễm hoặc cho lợn ăn thức ăn thừa. Khoảng 30% nông dân ở đây đã chấp nhận bồi thường và đồng ý ngừng nuôi lợn trong ít nhất ba năm.

Chưa có trường hợp nhiễm ASF nào được phát hiện ở Đức mặc dù quốc gia này giống như Ba Lan, đều có số lợn rừng lớn. Được biết, các thợ săn ở Đức đã giết khoảng 600.000 con lợn rừng trong năm 2016. Ngành chăn nuôi lợn của Đức có 1,9 triệu con lợn nái, 48,8 triệu con lợn thịt giết mổ hằng năm và có khoảng 8.000 trang trại lợn nái, đây là một trong những quốc gia chăn nuôi, cung cấp thịt chính ở châu Âu.

Đức có chính sách bảo hiểm để chi trả bồi thường cho nông dân bị ảnh hưởng do dịch bệnh được lấy từ chính phủ và các khoản nộp bắt buộc của nông dân chăn nuôi. Nông dân có lợn nhiễm ASF trong khu vực kiểm soát có thể nhận được tiền bảo hiểm tương đương 50% giá trị thị trường, các quỹ công lập sẽ chịu trách nhiệm trả 50% còn lại.

Đan Mạch cũng là một quốc gia cung cấp thịt lợn chính ở châu Âu. Tại đây, có 8.707 trang trại nuôi lợn với hơn 13,4 triệu con lợn giết mổ. Nông dân Đan Mạch sản xuất 2 triệu tấn thịt lợn hằng năm, trong đó 95% được xuất khẩu. Quốc gia này có 12 nhà máy giết mổ trong nước, trong đó có 10 nhà máy được sở hữu và vận hành bởi tập đoàn Danish Crown. Đến nay, Đan Mạch cũng chưa phát hiện trường hợp dương tính với ASF.

Do số lượng lợn rừng ở đây tương đối thấp (ước tính dưới 100 con) nên mối đe dọa lớn nhất đối với việc dịch ASF xâm nhập là thông qua tuyến giao thông vận tải và người di cư. Các nhà thịt lợn Đan Mạch đã áp dụng các lệnh hạn chế vận chuyển nghiêm ngặt và những quy trình làm sạch, khử trùng tuyệt đối. Mặc dù việc tuân thủ những nguyên tắc trên là tự nguyện nhưng báo cáo trên toàn hệ thống chăn nuôi cho biết đã có 99% các nhà sản xuất tuân thủ. Nước này cũng đã dựng hàng rào trị giá hơn 4 triệu Euro dọc theo biên giới Đức nhằm ngăn lợn hoang vào gây ảnh hưởng đến ngành chăn nuôi nội địa.

Đan Mạch có những trạm rửa xe tải ở biên giới, hằng năm rửa khoảng 26.808 lượt xe với chi phí 2,1 triệu Euro mỗi năm. Mỗi xe tải được theo dõi bằng GPS để xác minh chính xác những khu nghi là có dịch mà xe đã đi qua. Những xe tải này phải được làm sạch và khử trùng kỹ lưỡng trước khi rời Ba Lan và đi qua Đức để trở về một trang trại lợn của Đan Mạch. Khi đến biên giới Đan Mạch, chiếc xe tải lại phải được kiểm tra và khử trùng một lần nữa và được cấp một chứng chỉ mã màu cho biết các khu vực rủi ro mà xe tải đã ghé qua, và xác định thời gian xe tải bị cách ly trước khi trở về những trang trại. Những dữ liệu này được đưa vào cơ sở dữ liệu website cho tất cả các bên liên quan truy cập.

Các quốc gia chưa bị lây nhiễm dịch ASF như Mỹ, Canada, Mexico hay Australia đều đề cao việc ngăn chặn virus truyền vào trong nước qua tất cả các đường hàng hóa, thương mại, hàng không du lịch; bằng cách kiểm tra ngay tại biên giới và ban hành lệnh cấm nhập khẩu tạm thời các sản phẩm thịt từ những vùng đã mắc bệnh. Các nước cũng tập trung tuân thủ nghiêm ngặt các thực hành an toàn sinh học trong toàn hệ thống sản xuất và truy cập dữ liệu liên quan giữa các cơ sở sản xuất, bác sĩ thú y, chính quyền và các đội phản ứng nhanh.

Bởi vì tính lây lan nhanh chóng và giết chết lợn rất nhanh, các quốc gia đều nhất trí rằng phát hiện nhanh ASF là chìa khóa để ngăn ngừa bệnh lây lan và hạn chế phạm vi ổ dịch. Mặc dù bất kỳ phát hiện nào về ASF sẽ ảnh hưởng đến việc mua bán lợn của địa phương đó và có thể tác động đến xuất nhập khẩu toàn ngành chăn nuôi lợn, nhưng bệnh càng sớm được kiểm soát thì quốc gia đó càng sớm có thể trở lại đàm phán kinh doanh, thương mại như bình thường.