Khoa học - Chìa khóa của tương lai

Mỗi thời đại có tinh thần và mệnh lệnh của nó. Tiếng súng Pháp bắn vào Đà Nẵng 1858, cuộc chiến tranh nha phiến để khuất phục đế chế Trung Hoa (1839-1842), hay tiếng súng của tàu chiến Mỹ bắn vào cảng Nhật Bản 1853, đó là những tiếng chuông báo hiệu khẩn cấp của thời đại mới: thời đại của khoa học, công nghệ và sức mạnh của nó, thời đại của toàn cầu hóa bằng sức mạnh khoa học và thương mại.

Cuộc cách mạng công nghiệp Anh thế kỷ 18 đã làm cho cán cân quyền lực thế giới thay đổi triệt để, tạo ưu thế tuyệt đối cho phương Tây, và thất lợi cũng tuyệt đối cho các quốc gia còn ngủ đông trong các chế độ phong kiến. Nhật Bản đã sớm sực tỉnh, và hiểu những tín hiệu của thời đại hơn ai hết. Họ hối hả mời hàng nghìn chuyên gia phương Tây sang tư vấn đủ mọi lãnh vực, từ giáo dục, xây dựng các đại học, truyền bá âm nhạc, xây dựng luật pháp đến hệ thống thư viện, viễn thông, bưu điện, quốc phòng, tổ chức quân đội vv. Họ thay đổi toàn diện, triệt để, lấy khoa học, công nghệ, và tinh thần khoa học phương Tây làm nòng cốt của cuộc canh tân. Những món hàng nhập khẩu đầu tiên về Nhật Bản thời mở cửa là sách vở, là tri thức từ phương Tây, chứ không phải hàng tiêu dùng, cũng chưa phải là máy móc để phục vụ sản xuất. Phải thay đổi triệt để cái đầu, phải hiểu thấu đáo nguốn gốc của sức mạnh phương Tây. Phải học, và học một cách nghiêm chỉnh và quyết tâm. Các quan chức cao cấp trong Hoàng gia và Chính phủ Nhật Bản đã làm một chuyến đi sứ mệnh lịch sử Iwakura gần hai năm trời 1871-1873 sang các cường quốc phương Tây như Hoa Kỳ, Anh, Pháp, Đức, Hà Lan, Bỉ… để tận mắt nhìn thấy văn minh và khai sáng của họ để rút ra con đường khai sáng cho chính mình.

Ngọn lửa khoa học và văn minh phương Tây từ đó cháy rực tại phương Đông. Sức mạnh của một quốc gia nhỏ bé bỗng dưng trở thành vô địch, chưa đầy 30 năm mà đánh thắng người khổng lồ truyền thống và bậc thầy ngàn năm của mình là Đế chế Trung Hoa, rồi mười năm sau chiến thắng luôn Nga của Nga Hoàng, gây kinh ngạc cho thế giới: Nhật Bản với sự canh tân theo mô hình phương Tây đang bước vào hàng ngũ các cường quốc thế giới.

Sau Thế chiến thứ hai, Hàn Quốc, Đài Loan, Hồng Kông, và Singapore đã mồi từ ngọn lửa canh tân của Nhật Bản để trở thành những con rồng con châu Á. Họ đã bứt đi chỉ trong 30 năm, vượt khỏi nghèo nàn, lạc hậu và bẫy thu nhập trung bình để tiến lên phú cường và hùng mạnh. Trong khi đó Việt Nam, chưa có sự học theo tinh thần tự cường dựa trên sức mạnh của khoa học như người Nhật đã từng áp dụng một trăm năm mươi năm trước, và các dân tộc xung quanh đã lần lượt đi theo.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, Việt Nam cần phải giương cao ngọn cờ cách mạng khoa học, công nghiệp và cần một thể chế thích hợp để phát huy sức mạnh của nó trong toàn dân để chiến thắng nghèo nàn lạc hậu, đưa đất nước lên hàng ngũ các quốc gia phát triển, và bảo vệ độc lập dân tộc.