Dự án khai quật nhà tắm La Mã ở Birdoswald là một ví dụ tiêu biểu giúp giải đáp câu hỏi này.
Birdoswald là một căn cứ quân sự của La Mã trên khu vực Bức tường Hadrian, được xây dựng vào những năm 120 sau Công nguyên dưới thời trị vì của hoàng đế Hadrian.
Đối với những người quan tâm đến lịch sử nước Anh, bức tường Hadrian là một điểm du lịch nổi tiếng. Nó dài 73 dặm và trải dài từ đông sang tây, cắt ngang miền Bắc nước Anh ngày nay, và từng là biên thành đánh dấu ranh giới phía tây bắc của Đế quốc La Mã trong ba thế kỷ.
Sắp tới, khách tham quan sẽ có cơ hội xem nhà tắm La Mã ở Birdoswald, trước khi nó được các nhà khảo cổ lấp lại.
Nhà tắm, được phát hiện vào năm 2021. Hai năm sau khi phát hiện ra nó, nhóm khai quật thông báo sẽ chôn lấp nhà tắm trở lại. Đối với nhiều người, điều này thoạt nghe có vẻ kỳ lạ. Nhưng chuyên gia khảo cổ Anna Walas (Đại học Nottingham, Anh), người thực hiện một số cuộc khai quật trên Bức tường Hadrian, cho biết, nhà tắm không phải là trường hợp đầu tiên, cũng không phải trường hợp cuối cùng được chôn lấp.
Chôn lấp trở lại là một phương án phổ biến sau khi các nhà khảo cổ cảm thấy họ đã khai quật đủ. Điều này sẽ giúp bảo tồn địa điểm để các nhà khảo cổ tương lai có thể áp dụng các phương pháp hiện đại hơn hoặc tái khai quật nếu có những câu hỏi mới.
Khai quật từng phần
Các yếu tố của mọi cuộc khai quật - ví dụ như phần đất lắng đọng bên trong nhà tắm, sàn nhà La Mã hoặc đồ đạc bên trong hố chứa - bị phá hủy một cách nhanh chóng trong quá trình các nhà khảo cổ đào bới hố. Một khi cái gì đó đã được đào lên, nó sẽ không thể quay về như trạng thái ban đầu.
Vì lý do này, các nhà khảo cổ phải ghi lại tỉ mỉ cuộc khai quật, công bố kết quả của nó và bảo tồn những gì đã được đào lên và những gì còn lại tại chỗ – như các nhà khảo cổ học vẫn dùng một thuật ngữ tiếng Latinh, “in situ” (tại chỗ).
Do tính chất tàn phá của những cuộc khai quật, các nhà khảo cổ học hiếm khi khai quật toàn bộ tòa nhà hoặc địa điểm. Thay vào đó, họ phác thảo một chiến lược khai quật cẩn thận để nhắm mục tiêu vào các khu vực có khả năng mang lại thông tin hữu ích nhất.
Tại Birdoswald, nhóm khảo cổ tập trung vào một số khu vực bên ngoài pháo đài để khai quật, gồm nhà tắm và con đường chính dẫn ra khỏi pháo đài. Trên thực tế, họ chỉ khai thác một nửa các khu vực vì nhìn chung chỉ qua một mẫu vật liệu cũng đủ để biết chức năng của địa điểm. Ngoài ra, phần lớn quá trình nghiên cứu thực địa là khai quật thủ công, và do đó mất rất nhiều thời gian.
Trừ khi một địa điểm đứng trước nguy cơ bị phá hủy - có thể do xói mòn hoặc nằm trong khu vực xây dựng công trình, nhóm khai quật sẽ để lại các địa điểm khảo cổ với tình trạng còn khá nguyên vẹn. Các nhà khảo cổ tương lai, những người có thể có các phương pháp và kỹ thuật tốt hơn, sẽ có cơ hội xem xét lại địa điểm và thu thập thông tin mới từ các phần vẫn còn nguyên vẹn.
Tại Birdoswald, các nhà khảo cổ quay trở lại cùng một vị trí trong nhiều năm liên tiếp, mỗi lần đào sâu hơn một chút so với trước. Vẫn duy trì phương thức cũ, họ chỉ khai quật một phần của nhà tắm mỗi năm.
Các yếu tố tàn phá
Các cuộc khai quật dừng lại khi nhóm nghiên cứu nhận thấy họ đã hoàn thành các hố khai quật theo kế hoạch, và khi các câu hỏi nghiên cứu cụ thể, thường là về vai trò và niên đại của một địa điểm, đã được trả lời.
Tại Birdoswald, các câu hỏi chính bao gồm cách sử dụng, tầm quan trọng và vai trò của khu định cư bên ngoài pháo đài. Đến thời điểm này, các nhà khảo cổ cảm thấy họ đã giải đáp được những câu hỏi trên, và đã đến lúc lấp lại nhà tắm.
Một trong những vấn đề phổ biến đối với di sản khảo cổ học đó là nhiều nơi chưa chú trọng việc duy trì và bảo tồn các di vật được khai quật tại chỗ. Tuy nhiên, ở một số quốc gia, trong đó có Vương quốc Anh, việc lấp đất các địa điểm sau khi khai quật xong là một điều kiện cần nếu muốn được cấp phép khai quật.
Nếu để hố khai quật lộ thiên, tình trạng của các lớp trầm tích dưới bề mặt có thể xấu đi nhanh chóng khi tiếp xúc với các điều kiện khắc nghiệt trên mặt đất - nhiệt độ biến đổi, ánh nắng mặt trời, và độ ẩm dao động. Bên cạnh đó, các vết nứt trên các cấu trúc bằng đá sẽ xuất hiện, phong hóa, sau đó từng bộ phận của cấu trúc sẽ sụp đổ, xói mòn. Ngoài ra, rất khó để ngăn cản các vụ trộm hiện vật, phá hoại và tình trạng du khách tò mò muốn bước vào khu vực cuộc khai quật.
Trước khi lấp lại nhà tắm, nhóm khai quật sẽ phân tích các vật liệu, đánh giá khả năng chống lại các điều kiện như độ ẩm cao và yếu tố sinh học như động vật đào hang và rễ cây. Các gò đất đã đào lên sẽ được sắp xếp lại theo thứ tự như trước. Điều này đảm bảo thảm thực vật sẽ sinh trưởng trở lại vào mùa hè năm sau.
Nhà tắm có thể sẽ được phủ một lớp cát sạch hoặc một tấm nhựa để các nhà khảo cổ tương lai xác định được đâu là khu vực đã được khai quật.
Trong vài tuần tới, địa điểm này sẽ được lấp lại. Để các du khách đến sau vẫn có thể chiêm ngưỡng nhà tắm, các nhà khoa học đã tái hiện một phiên bản nhà tắm Birdoswald ở pháo đài gần đó.
Nguồn: