Tìm thấy dấu chân sớm hơn của con người ở châu Mỹ

Công viên quốc gia White Sands, ở miền nam New Mexico, nổi tiếng với những cồn cát màu phấn trải dài hàng trăm km vuông. Nhưng vào thời kỳ Kỷ Băng hà cuối cùng, khu vực này từng ẩm ướt hơn và nhiều cỏ hơn. Voi ma mút, con lười khổng lồ và các loài động vật khác, có thể là cả loài người, đã sinh sống trên vùng đất bùn lầy xung quanh những hồ nước nông.

Trong một nghiên cứu mang tính bước ngoặt được công bố vào ngày 23/9 trên tạp chí Science, các tác giả cho rằng dấu chân người ở công viên White Sands có niên đại từ 21.000 đến 23.000 năm tuổi. Nếu niên đại mới được phát hiện là chính xác, thì đây là bằng chứng rõ ràng và sớm nhất về sự hiện diện của con người ở châu Mỹ, sớm hơn hàng nghìn năm so với các giả thuyết trước đây.

Mốc niên đại này đặt ra câu hỏi về thời điểm và cách thức con người từ Siberia đến định cư ở khu vực Bắc Mỹ.

Trong nhiều thập kỷ, các nhà khảo cổ cho rằng thời điểm con người đến châu Mỹ tương ứng với niên đại của những mũi giáo bằng đá 11.000–13.000 năm tuổi và những dấu tích khác của nền văn hóa ‘Clovis’ (được đặt tên theo một địa điểm khác của New Mexico, nhưng được tìm thấy trên khắp Bắc Mỹ). Đây là giả thuyết 'Clovis-first' - cho rằng nền văn hóa 'Clovis' là đầu tiên ở châu Mỹ, và con người đến châu Mỹ vào 11.000 - 13.000 năm trước. Thêm nữa, mốc thời gian này còn trùng hợp với sự tan rã của một sông băng có kích thước lục địa - điều này củng cố giả thuyết ‘Clovis-first’ vì sự tan rã của sông băng đã tạo ra con đường cho con người đến Bắc Mỹ qua miền trung Canada.

Nhưng sau đó, nhiều nhà khảo cổ học phát hiện ra các địa điểm khảo cổ 'tiền Clovis', từ Alaska đến mũi Nam Mỹ, có niên đại lên đến 16.000 năm hoặc sớm hơn nữa, đặt ra nhiều nghi ngờ với giả thuyết này. Những người nghi ngờ giả thuyết 'Clovis-first' cho rằng con người đã đến châu Mỹ bằng một tuyến đường di cư ven biển từ Siberia. Nhưng phần lớn nghiên cứu trong số này không được coi trọng, các ý kiến phản biện cho rằng những bằng chứng khảo cổ ‘tiền Clovis’ không có tính kết luận rõ ràng, chẳng hạn như "công cụ" tìm được có thể chỉ là các miếng đá đơn thuần chứ không phải do con người tạo ra, "dấu vết trên xương động vật" có thể được tạo ra bởi các quá trình tự nhiên, chứ không phải do quá trình con người xử lý thịt động vật.

Dấu chân sẽ là các bằng chứng thuyết phục hơn cả. Và White Sands chứa đầy dấu chân hóa thạch của con người và động vật. Vào năm 2018, chính nhóm thực hiện nghiên cứu mới đã phát hiện các dấu vết cho thấy cuộc đi săn một conlười khổng lồ trên lòng hồ khô cạn. Nhưng vấn đề là rất khó xác định niên đại của các dấu chân, đồng tác giả nghiên cứu Matthew Bennett, nhà địa chất học tại Đại học Bournemouth, Vương quốc Anh, cho biết.

Sau đó, vào năm 2019, đồng tác giả nghiên cứu David Bustos, nhà khảo cổ học và quản lý tài nguyên tại White Sands, đã xác định một địa điểm trong lòng hồ có các đường mòn và dấu chân dẫn đến các lớp trầm tích cứng như đá, cho thấy chúng đã tồn tại ở cùng một thời điểm và việc xác định niên đại của lớp trầm tích có thể giúp xác định niên đại của các dấu chân. Lớp trầm tích có chứa hạt của cỏ rãnh xoắn ốc (Ruppia purprhosa), một loài thực vật sống dưới nước có thể được xác định niên đại bằng carbon, qua đó xác định niên đại của trầm tích.

Bustos, Bennett và các đồng nghiệp đã không ngạc nhiên khi Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ ở Denver, Colorado, xác định các hạt này có niên đại từ 21.000 đến 23.000 năm tuổi, bởi vì một cuộc khai quật quy mô nhỏ trước đó đã xác định niên đại của bản thân lớp trầm tích vào khoảng thời gian tương tự. Điều này cho thấy các đường mòn và dấu chân có niên đại tương đương, và con người đã xuất hiện ở đây từ 21.000 đến 23.000 năm trước.

Nhưng Bennett nói rằng nhóm biết những tuyên bố về thời điểm xuất hiện con người sớm như vậy sẽ thu hút nhiều tranh cãi. Vì vậy, họ đã cố gắng giải quyết triệt để các yếu tố có thể làm sai lệch tuổi của hạt giống. Họ xác định niên đại của hàng trăm hạt trong các lớp trầm tích khác nhau và tuổi của chúng hoàn toàn hợp lý, những hạt già hơn ở phía dưới, trẻ hơn ở trên. Nếu hạt giống ở lớp đang phân tích đã hấp thụ carbon có niên đại xa hơn, thì sự phân tầng sẽ không rõ ràng như vậy và sẽ nhiễu loạn hơn, theo đồng tác giả Daniel Odess, nhà khảo cổ học tại Sở Công viên Quốc gia Hoa Kỳ ở Washington DC.

“Tôi thực sự nghĩ rằng niên đại xác định được là hợp lý," Thomas Stafford, nhà địa thời gian thực nghiệm tại Phòng thí nghiệm Nghiên cứu Stafford, Lafayette, Colorado, cho biết. Stafford nói thêm rằng ngay cả sai sót khoảng 1.000 năm cũng không làm lu mờ tầm quan trọng của niên đại mới phát hiện của các dấu chân. "Cho dù con người ở đây 20.000, 22.000, hoặc 19.000 năm trước, không thay đổi phát hiện đáng kinh ngạc này," Stafford cho biết thêm. "Vấn đề là đã có dấu chân người từ sớm."

Nhóm nghiên cứu xác định, khoảng vài chục đường đi của dấu chân khác nhau này có thể thuộc về nhiều cá nhân, chủ yếu là trẻ em và thanh thiếu niên. Odess nói: “Điều này hoàn toàn hợp lý, trẻ em và thiếu niên có xu hướng khám phá suối, sông, ao, và đi vào các khu vực đất bùn.”

Bennett cho biết: vì bằng chứng cho thấy chắc chắn con người đã định cư ở châu Mỹ hơn 20.000 năm trước, các nhà nghiên cứu buộc phải xem xét và đánh giá lại giá trị của các địa điểm khảo cổ 'tiền Clovis' trước đây.

Theo Tom Higham, nhà khoa học khảo cổ và chuyên gia xác định niên đại cacbon tại Đại học Vienna, các dấu chân cho thấy "rất có thể" tổ tiên của loài người ở White Sands và những người định cư ban đầu khác đã di cư đi dọc theo bờ biển Thái Bình Dương. “Ưu tiên nghiên cứu không chỉ là tìm những dấu chân như thế này mà còn là dấu tích của những người đã tạo ra chúng," Higham nói thêm.