Người Nhật và văn hóa đũa

Trong quá trình giao lưu văn hóa với người Trung Quốc, các nhà buôn, các sư sãi đã du nhập đũa vào Nhật Bản. Người Nhật bắt đầu sử dụng đũa trong cung đình, sau đó lan ra các gia đình quan lại giàu có vào khoảng thời gian từ năm 710 đến 794 (Thời kỳ Nara trong lịch sử Nhật Bản). Đũa trong cung đình Nhật Bản lúc đó có sự phân biệt đẳng cấp rõ ràng. Đũa của vua và những người thuộc hoàng tộc thì ngắn, đũa của các quan lại dài hơn. Khoảng thời gian từ 1185 trở đi, đũa được dùng phổ biến trong đời sống nhân dân Nhật Bản nhưng quan niệm đũa dài, ngắn trong dân gian thì ngược lại với cung đình. Đũa của cha mẹ phải dài hơn đũa của con cái. Đũa của chồng dài hơn đũa của vợ, đũa của anh dài hơn đũa của em.

Thời xưa, muốn chứng tỏ mình thuộc tầng lớp quyền quý, nên vua, quan và những người giàu có thường dùng đũa một lần sau đó đem vứt đi và dần dần tục lệ này cũng trở nên phổ biến trong đời sống thường dân. Cũng từ năm 1185 trở đi, mỗi năm cứ vào thời điểm cấy lúa (mùa xuân) và dịp thu hoạch lúa (mùa thu) người dân Nhật lại có phong tục thay đũa mới. Họ quyết định lấy ngày 4-8 làm “ngày hội đũa” trên toàn quốc. Số 4 trong tiếng Nhật phát âm là Si (Khi), số 8 phát âm là Hachi (Hachi) mà HaShi lại là đôi đũa nên ngày 4-8 được gọi là ngày hội đũa. Ngày nay, tại Nhật Bản có trưng bày rất nhiều loại đũa bằng các chất liệu, màu sắc khác nhau. Không ít gia đình giữ tục lệ thay đổi đũa mới trong ngày hội đũa.

So với đũa Trung Quốc, Việt Nam, đũa Nhật Bản làm bằng gỗ, ngắn hơn và dễ sử dụng hơn. Theo quan điểm của Richard Bowring, một nhà nghiên cứu lịch sử văn hóa Nhật Bản người Anh cho rằng: “Đũa Trung Quốc dài và hơi to quá nên khó sử dụng”. Dưới con mắt người Nhật, đôi đũa có giá trị hơn khi nó trở thành chủ đề thẩm mỹ học gắn nhiều với phong tục, tập quán. Ở Nhật Bản, một món ăn truyền thống nổi tiếng là món Sashimi sẽ dễ bị hỏng nếu như người Nhật sử dụng các dụng cụ ăn bằng kim loại như dao, dĩa theo kiểu người phương Tây.

Cách dùng đũa của người Nhật khá đặc biệt: trên bàn ăn luôn có một đôi đũa chung để gắp thức ăn từ đĩa chung vào bát của mình. Nếu không có đũa chung, họ sẽ trở ngược đầu đũa của mình để gắp thức ăn rồi lại dùng đầu đũa cũ để ăn. Người Nhật ngày nay cũng như người Trung Quốc, người Việt Nam, ăn xong sẽ rửa sạch đũa để dùng lại. Trong mỗi gia đình, mọi người có một đôi đũa riêng, khách đến nhà sau khi dùng xong bữa thì đũa của họ ăn gia chủ sẽ vứt đi biểu hiển sự trong sạch của người dân xứ sở Mặt trời mọc.

Một số quan niệm dùng đũa ở Nhật Bản cũng khá phổ biến như không cắm đũa lên bát cơm vì nó gợi lên sự chết chóc của bát hương, không dùng đũa gắp thức ăn bị rơi. Có một tục lệ rất thú vị ở Nhật là khi bạn đi cắm trại hay picnic phải bẻ đôi đôi đũa dùng xong để tránh ma quỷ tận dụng những đôi đũa đó làm những chuyện xấu xa.

Người Nhật Bản rất cầu kỳ trong ăn uống, trong việc chế biến, nấu nướng các món ăn cũng như sử dụng các vật dụng ăn uống. Nếu bạn thực sự muốn tìm hiểu nét văn hoá đặc sắc này của Nhật thì bạn có thể đến các nhà hàng Nhật Bản, nơi đó có những món ăn đẹp mắt, độc đáo đựng trong những chiếc bát, chiếc đĩa rất xinh xắn cũng có nguồn gốc từ xứ sở hoa anh đào.