Lược sử khoa học trong lòng bàn tay

“Trong suốt nhiều thiên niên kỷ, ngày này qua ngày khác, con người giáp mặt với phát minh quan trọng nhất trong lịch sử sản xuất năng lượng mà không để ý đến nó. Nó đập vào mắt chúng ta mỗi khi có một bà nội trợ hay người hầu lấy ấm đun nước pha trà. Khi nước sôi, nắp ấm nước nảy lên. Nhiệt năng đã được biến đổi thành động năng” (Sapiens – Lược sử loài người, Yuval Noah Harari).

Khoa học đã và đang thay đổi sâu rộng cách thức chúng ta sống, học tập, làm việc bằng các thành tựu mà có lẽ chúng ta phần nào quên mất giá trị khoa học to lớn của chúng chỉ vì chúng quá phổ biến.

Trước làn sóng của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, các nước đều ít nhiều nỗ lực chạy đua phát triển khoa học để không bị tụt lại quá xa phía sau. Trong đó, gieo tình yêu khoa học vào thế hệ trẻ trở thành lựa chọn của rất nhiều quốc gia. Tuy nhiên, với bề dày lịch sử của khoa học, không chỉ người trẻ mà hầu hết chúng ta thường không biết bắt đầu từ đâu khi đặt chân vào thế giới rộng lớn này.

Trên góc độ một giáo viên dạy khoa học, tôi cũng luôn đau đáu với vấn đề này. Và tôi thấy mình thật may mắn khi bắt gặp cuốn sách Thuyết minh trực quan nhất về khoa học, dịch từ nguyên tác Science của DK.

Có thể bạn chưa biết, nhà xuất bản DK chuyên về các dòng sách bách khoa toàn thư mà ở đó, mỗi cuốn sách sẽ cung cấp cho độc giả cái nhìn toàn diện về một lĩnh vực nhất định. Với tôn chỉ phổ biến kiến thức cho đại chúng, thông tin trong sách không quá nông đến mức hời hợt, cũng không quá sâu để làm độc giả nản lòng. Việc chọn lọc và sắp xếp kiến thức ở mức độ vừa phải cùng hệ thống mình ảnh minh họa vô cùng đẹp mắt và chi tiết là điểm mạnh cố hữu của DK, khiến mỗi khi cầm sách lên, bạn khó lòng mà bỏ sách xuống.

Giữ nguyên tinh thần của DK, Thuyết minh trực quan nhất về khoa học không đơn thuần là một cuốn bách khoa toàn thư mà giống như một chuyến du hành đầy thú vị. Bạn sẽ bắt đầu cuộc hành trình từ buổi bình minh của khoa học (từ thời tiền sử đến năm 1500), qua thời kì Phục hưng và Khai sáng (1500 – 1700), tiến tới Cách mạng công nghiệp (1700 – 1890), Thời đại nguyên tử (1890 – 1970) và cập nhật đến Thời đại thông tin (1970 – nay). Mỗi giai đoạn được mở đầu bằng dòng thời gian tương ứng, giúp độc giả có cái nhìn khái quát và hệ thống về những biến chuyển của nền khoa học trong toàn bộ thời kỳ.

Ở mỗi trang, ngoài kiến thức tóm lược về một chủ đề nhất định, độc giả còn có thể tìm thấy những thông tin về “quá khứ” và “tương lai” của chính vấn đề đang được đề cập, cùng chỉ dấu “xem thêm” các nội dung liên quan khác trước và sau thời điểm xảy ra sự kiện. Như một minh chứng khác cho sự tinh tế của ban biên tập, nếu ô thông tin “Trước” luôn được đặt sát mép phải của mỗi trang, ô thông tin “Sau” lại luôn được đặt sát mép trái. Mỗi vấn đề lại được điểm xuyết bởi những nội dung “Thực tiễn” và “Đột phá” đầy thú vị. Tất cả điều này bất giác làm tôi có cảm giác toàn bộ cuốn sách tựa một dòng thời gian phi tuyến tính, đan xen với nhiều tầng lớp của lịch sử khoa học.

Trong suốt tiến trình phát triển của khoa học, không thể không nhắc đến sự đóng góp của những khoa học gia lỗi lạc. Tùy theo mức đóng góp cho sự tiến bộ khoa học của nhân loại, mỗi nhà khoa học cũng được dành phần không gian ít hoặc nhiều hơn trong cuốn sách. Nếu những Dmitri Mendeleev, Svante August Arrhenius, John Dalton hay Henry Louis Le Chatelier… chỉ được tóm tắt tiểu sử trong một đoạn ngắn, Pythagoras, Aristotle, Isaac Newton, Albert Einstein hay Richard Feynman… lại được dành hẳn hai trang với câu nói mang tính biểu tượng, tiểu sử chi tiết được sắp xếp thành dòng thời gian, tóm tắt cuộc đời nghiên cứu khoa học cùng các công trình nổi bật hoặc mang tính đột phá.

Và cuối cùng, với lượng thông tin đồ sộ của cuốn sách, bạn vẫn có thể chọn đọc bất cứ chủ đề nào nhờ bảng tra cứu thuật ngữ, tham khảo và chỉ mục đến gần…100 trang với vô số các sơ đồ, bảng biểu, hình ảnh minh họa kèm theo.

Cuốn sách đặc biệt phù hợp với độc giả thuộc lứa tuổi từ trung học cơ sở trở lên. Tuy nhiên, cần phải lưu ý rằng: cuốn sách cung cấp một lượng kiến thức tuy rộng, nhưng dàn trải, có thể khiến cho những người đọc chưa trưởng thành rơi vào một ảo tưởng “biết tuốt”, làm mất đi trí tò mò, và coi thường việc tư duy lĩnh hội các vấn đề sâu sắc hơn. Cuốn sách cũng phù hợp với người lớn, độc giả đại chúng, muốn có một hình dung sơ lược, khái quát các vấn đề thuộc về khoa học.

Điểm trừ duy nhất của cuốn sách có lẽ là ở một số thuật ngữ khi Việt hóa chưa được chính xác theo bộ tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) và phần Lược sử các nhà khoa học nổi tiếng cuối sách chưa được ghi rõ số trang tương ứng. Tuy nhiên, những hạn chế này không hề làm giảm đi trải nghiệm tuyệt vời mà cuốn sách mang lại.

Dẫu là một fan trung thành và không mấy xa lạ với các đầu sách của DK, tôi vẫn hết lần này đến lần khác ngạc nhiên khối lượng thông tin và hình ảnh đồ sộ, trực quan trong cuốn sách (trên dưới 100GB!). Trên tinh thần mang khoa học đến gần hơn với đại chúng, nhất là các bạn trẻ, tôi cho rằng, cuốn sách Thuyết minh trực quan nhất về khoa học đã thật sự thành công!