Một bí mật của ngành xuất bản là hầu hết các cuốn sách của Mỹ được xuất bản trước năm 1964 không bao giờ gia hạn bản quyền và giờ đây thuộc phạm vi công cộng.
Tại sao hàng triệu cuốn sách trở thành tài sản chung mà không ai biết?
Trước năm 1964, sách ở Mỹ có thời hạn bản quyền 28 năm. Các tác giả hoặc nhà xuất bản có thể yêu cầu gia hạn nhưng nhiều trong số đó không bao giờ thực hiện, khiến những cuốn sách đó trở thành tài sản chung. Nhờ những nỗ lực của Thư viện Công cộng New York, người đọc có thể tiếp cận những tác phẩm đó miễn phí trên mạng.
Trong những năm 1970, Thư viện Quốc hội Mỹ đã xuất bản Danh mục các tác phẩm bản quyền, bao gồm tất cả những đăng ký và gia hạn sách của Mỹ.
Thư viện trực tuyến Internet Archive có bản sao kỹ thuật số của chúng, nhưng máy tính không thể đọc được tất cả thông tin và tìm xem cuốn sách nào thuộc phạm vi công cộng để có thể được tải lên một cách hợp pháp. Thư viện Công cộng New York đã phải trả tiền để
phân tích thông tin trong Danh mục đó nhằm tìm lý do đưa những cuốn sách đó trở thành miễn phí.
Trong một nỗ lực khổng lồ, Thư viện đã chuyển đổi thông tin về đăng ký và bản quyền thành định dạng XML để mọi người có thể tìm kiếm được, và biết khi nào nó hết hạn hoặc được ra hạn. Họ cho biết có khoảng 80% số sách xuất bản trong thời kì 1923-1964 hiện thuộc phạm vi công cộng mà không mấy người biết đến.
Tải những ebook điện tử công cộng miễn phí này ở đâu?
Điều này gây ra một chấn động trong giới yêu sách và những công ty có khả năng bị mất kiểm soát bản quyền. Mọi người thường phải trả tiền cho những cuốn sách mà thực ra họ không phải mất.
Leonard Richardson, một blogger và lập trình viên ở thành phố New York, đã theo dõi diễn biến sự việc này và viết về tiến trình đó trên
website của mình, đồng thời tạo ra một trang mạng Mastodon bot có tên là “
Secretly Public Domain” để đăng tải những cuốn sách mới được giải phóng từ Danh mục mỗi ngày.
“Tài sản thuộc phạm vi công cộng là của tất cả mọi người, tôi nghĩ điều này thực sự quan trọng trong một thế giới nơi văn hóa đại chúng ngày càng thuộc sở hữu của một vài công ty. Bạn có thể đọc một cuốn sách trên miền công cộng miễn phí và có thể sử dụng nó làm nguyên liệu để sáng tạo mà không cần xin phép. Và một khi ai đó tạo ra bản sao điện tử tốt của một tác phẩm thuộc phạm vi công cộng, nó sẽ ít có khả năng bị biến mất vĩnh viễn hơn so với những tác phẩm có bản quyền”, Richardson chia sẻ
Guttenberg và Hathi không phải là nơi duy nhất có được sách miễn phí một cách hợp pháp. Dĩ nhiên, các cuốn sách này thường bằngtiếng Anh – có thể gây trở ngại cho một số người đọc Việt Nam, nhưng cũng sẽ là cơ hội tốt cho các nhà xuất bản muốn dịch sách.