Sau khi nhiễm một loại bệnh do virus và mất đi khướu giác, nhà khảo cổ học người Mỹ Chrissi Kelly sống tại Anh không còn cảm thấy là chính mình nữa. Cô cảm thấy cơ thể giống như đang “trôi dạt”, không còn gắn kết với phần còn lại của thế giới. Cô chia sẻ rằng mùi hương là thứ gắn kết con người với thiên nhiên và gia đình. Nếu không có nó, chúng ta không thể trải nghiệm trọn vẹn những điều thú vị trong cuộc sống hằng ngày.
“Tôi nhớ niềm vui sâu sắc khi ôm một người thân yêu và hít thở hương thơm của riêng họ. Tôi thấy việc sống mà không có khứu giác khiến tôi bị mất phương hướng một cách nghiêm trọng”, Kelly chia sẻ.
Kelly cho rằng mùi hương là một trong những yếu tố góp phần hình thành nên bản sắc cá nhân của mỗi người, và điều này đã được xác nhận từ các kết quả nghiên cứu gần đây.
Trong nghiên cứu được công bố trên tạp chí Chemical Senses vào tháng 5/2023, các nhà khoa học châu Âu phát hiện chúng ta không chỉ có thể cảm nhận mùi – hoặc tín hiệu hóa học – bắt nguồn từ người khác khi họ sợ hãi hoặc lo lắng, mà những cảm xúc đó còn ảnh hưởng đến cảm giác của chúng ta. Trong một nghiên cứu khác được công bố trên tạp chí Scientific Reports vào tháng 4/2016, các nhà khoa học tại Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc nhận thấy mối liên hệ giữa quy mô mạng lưới kết nối xã hội của một cá nhân và độ nhạy khứu giác của họ.Cụ thể, những người có khứu giác tốt hơn thường sẽ có nhiều bạn bè hơn.
Nhưng trong suốt một thời gian dài, con người đã xem nhẹ vai trò của khứu giác. Ngay cả Darwin cũng từng khẳng định rằng khứu giác có tác dụng cực kỳ nhỏ đối với con người trong cuốn sách “The descent of man and selection in relation to sex” (Nguồn gốc con người và sự chọn lọc liên quan đến giới tính) được xuất bản vào năm 1871. Lý do có thể là con người ít chú ý đến tác động của mùi hương trong các tương tác xã hội một cách có ý thức, theo nhà tâm lý học Bettina Pause tại Đại học Heinrich Heine Düsseldorf (Đức).
Chúng ta thu thập được khá nhiều thông tin từ việc ngửi mùi cơ thể của những người xung quanh. Chúng ta có thể nhận ra họ hàng của mình, phân biệt người có cùng quan hệ huyết thống, và xác định những người bạn tiềm năng.
|
Trên thực tế, chúng ta thu thập được khá nhiều thông tin từ việc ngửi mùi cơ thể của những người xung quanh. Chúng ta có thể nhận ra họ hàng của mình, phân biệt người có cùng quan hệ huyết thống, và xác định những người bạn tiềm năng (chúng ta có xu hướng lựa chọn những người bạn mang bộ gene và mùi cơ thể có nhiều nét tương đồng với mình). Trong nghiên cứu được công bố trên tạp chí Developmental Psychobiology vào tháng 11/1987, các nhà khoa học tại Đại học Do Thái, Jerusalem (Israel) phát hiện hầu hết các bà mẹ mới sinh đều có thể nhận ra con mình bằng mùi cơ thể sau khi ở bên nhau chỉ 10 phút, và trẻ sơ sinh cũng có thể nhận ra mẹ của chúng thông qua cơ chế tương tự.
Trong khi đó, những người trưởng thành với khứu giác nhạy bén có thể nhận biết cặp sinh đôi giống hệt nhau chỉ bằng mùi cơ thể, ngay cả khi hai người này không sống chung. Trong một nghiên cứu vào năm 2022, các nhà khoa học tại Viện Khoa học Weizmann (Israel) đã dự đoán chính xác những tình nguyện viên sẽ gắn kết với nhau chỉ bằng cách so sánh mùi cơ thể của họ thông qua mũi điện tử – một thiết bị giống radio cầm tay có khả năng phân biệt mùi hương. Kết quả cho thấy, những người có mùi giống nhau thường thích trò chuyện với nhau hơn và họ dường như cảm nhận được sự hòa hợp ngay lập tức. Điều này phù hợp với nghiên cứu trước đó cho rằng tiềm thức của chúng ta lựa chọn những người bạn có chung một số gene nhất định.
Hơn nữa, nếu chúng ta trò chuyện với một người đang cảm thấy vui vẻ, rất có thể chúng ta sẽ nhận ra cảm xúc hiện tại của họ thông qua mùi hương. Trong một thí nghiệm được công bố trên tạp chí Psychological Science vào tháng 4/2015, nhóm nghiên cứu tại Đại học Utrecht (Hà Lan) cho một nhóm tình nguyện viên xem những video vui vẻ trong khi kẹp một miếng giấy thấm hút vào sát cơ thể. Sau đó, một nhóm tình nguyện viên khác tiến hành ngửi miếng giấy thấm. Kết quả sau khi thực hiện các phép đo hoạt động trên cơ mặt cho thấy tâm trạng của họ cũng được cải thiện, khi “cơ cười” của họ cử động nhiều hơn.
Tuy nhiên, không chỉ cảm giác hạnh phúc mới có thể truyền đạt qua mùi cơ thể. Một nghiên cứu vào năm 2020 của Bettina Pause tại Đại học Heinrich Heine Düsseldorf (Đức) và các cộng sự cho thấy bộ não của phụ nữ phản ứng mạnh mẽ hơn khi họ ngửi thấy mùi mồ hôi của những người đàn ông vừa tham gia một trò chơi mang tính cạnh tranh gay gắt, so với mùi của những người đàn ông tham gia một trò chơi yên bình. Hóa ra, phụ nữ cũng nhạy cảm đặc biệt với mùi báo hiệu sự lo lắng của nam giới. Khi ngửi thấy những mùi như vậy, họ trở nên cảnh giác và ít tin tưởng hơn để giảm thiểu rủi ro.
Theo Bettina Pause, phụ nữ nhạy cảm với mùi hương báo hiệu sự lo lắng có thể là do vai trò của họ trong việc chăm sóc trẻ em và những người yếu đuối trong gia đình. Trong suốt chiều dài lịch sử, phụ nữ thường đảm nhận trách nhiệm này. Đây là lý do khiến họ phát triển khả năng nhận biết những tín hiệu tinh tế qua mùi hương – chẳng hạn như mùi hương báo hiệu người thân đang cảm thấy lo lắng – để kịp thời hỗ trợ và chăm sóc. Những liên kết tiến hóa như vậy có thể giải thích tại sao phụ nữ có khứu giác nhạy bén thường đạt điểm cao hơn trong các bài kiểm tra về khả năng đồng cảm.
Nhìn chung, chiếc mũi nhạy cảm dường như là một tài sản giúp nâng cao đời sống xã hội sâu sắc của chúng ta. Những người có khả năng phân biệt tốt các mùi hương trong đời sống hằng ngày thường ít cảm thấy cô đơn hơn, theo một nghiên cứu trên 221 tình nguyện viên tại Mỹ được công bố trên tạp chí American Journal of Rhinology & Allergy vào tháng 9/2020. Ngoài ra, những người có khứu giác nhạy bén thường có nhiều bạn bè, và họ cũng gặp gỡ những người bạn đó thường xuyên hơn.
Tuy nhiên, cơ chế chính xác về cách con người nhận biết mùi cơ thể và biến chúng thành những thay đổi trong hành vi vẫn còn là điều bí ẩn. Cho đến nay, các nhà khoa học cũng chỉ mới bắt đầu xác định được một số hợp chất hóa học có trong mùi cơ thể ảnh hưởng đến các mối quan hệ xã hội. Một phân tử như vậy là “hexanal”. Hợp chất này tạo ra mùi hương dễ chịu giống như cỏ tươi mới bị cắt, và nó dường như có tác động thúc đẩy sự tin tưởng giữa người này với người khác. “Tuy nhiên, chúng ta vẫn không biết liệu những người có nhiều mùi hexanal trong cơ thể có được coi là đáng tin cậy hơn hay không”, Monique Smeets, nhà tâm lý học xã hội tại Đại học Utrecht (Hà Lan), cho biết.