Hệ sinh thái khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo của Trung Quốc: “Bùng nổ” kỳ lân

Mục tiêu trước mắt của Trung Quốc là trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới vào năm 2027 – tính theo GDP danh nghĩa. Để đạt được tham vọng đó, nước này đặt mục tiêu chuyển đổi nền kinh tế từ sản xuất sang phát triển công nghệ cao, trong đó khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo được đặt vào vị trí trung tâm, từ đó đã giúp hệ sinh thái khởi nghiệp ở Trung Quốc trở nên sôi động và đầy tiềm năng như hiện nay.

Bức tranh khởi nghiệp này không phải được xây dựng chỉ trong một sớm một chiều. Từ những năm 1980, khi chính phủ nước này đưa ra chính sách thành lập các Đặc khu Kinh tế ở bốn khu vực khác nhau, bao gồm Thâm Quyến, Chu Hải, Sán Đầu và Hạ Môn, với mong muốn thu hút các doanh nghiệp nước ngoài. Kết quả là các thành phố này đã trở thành những trung tâm khởi nghiệp đổi mới sáng tạo đầy hấp dẫn của thế kỷ 21.

Vào năm 2008, Trung Quốc tiếp tục thành lập các Quỹ Hướng dẫn của Chính phủ nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các đầu tư công – tư, mở cơ hội cho các công ty tư nhân, trong đó có các công ty khởi nghiệp, phát triển các công nghệ mới. Nhờ sự phối hợp giữa chính quyền các cấp – từ trung ương đến địa phương, các quỹ này đã tập trung đầu tư vào các lĩnh vực công nghệ mới nổi và có tiềm năng cao như AI, robot,… cũng như quá trình chuyển đổi số của những ngành công nghiệp truyền thống.

Kế hoạch 5 năm tiếp theo của Trung Quốc đã nhấn mạnh ứng dụng IoT trong ngành công nghiệp sản xuất và ứng dụng phần mềm trong ngành công nghiệp sản xuất nội địa là các lĩnh vực trọng tâm. Do đó, chính quyền các cấp đang triển khai nhiều kế hoạch với nguồn vốn hàng tỷ đô nhằm khuyến khích các nhà máy lớn nhỏ tiến hành số hóa. “Chuyển đổi số là một trong những mục tiêu chính mà tất cả các tổ chức chính phủ phải hướng đến đạt được trong kế hoạch 5 năm tới. Về phía doanh nghiệp, chính phủ đã ban hành các chính sách về thuế và ươm tạo để giúp các công ty khởi nghiệp dễ dàng hoạt động và mở rộng phát triển”, Yuxing Zhou, Giám đốc điều hành của Black Lake Technologies, một nền tảng công nghệ dành cho các nhà máy, cho biết.

Một trong những ‘bí mật” khác của Trung Quốc là thành lập các “đại lộ điện tử” – một dạng trung tâm đổi mới sáng tạo quy tụ cả trường/viện nghiên cứu, công ty công nghệ trong nước và quốc tế. Nổi bật trong số này là Zhongguancun, nơi được ví như Thung lũng Silicon của Trung Quốc. Tọa lạc ở phía Tây Bắc Bắc Kinh, từ những năm 1980, “đại lộ điện tử” này giờ đây đã trở thành Trung tâm KH&CN Zhongguancun. Lenovo – một hãng thương mại từ Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc, cùng những gã khổng lồ công nghệ toàn cầu như Google, Intel, AMD và Oracle đều xây dựng trụ sở chính và trung tâm nghiên cứu khu vực Trung Quốc tại đây. Hơn 20.000 doanh nghiệp công nghệ cao, startup và gần một nửa số công ty kỳ lân của Trung Quốc có trụ sở tại Zhongguancun.

Thành công của Zhongguancun bắt nguồn từ sự đóng góp của những nhân tài về công nghệ cao thuộc các cơ sở học thuật như Đại học Bắc Kinh, Đại học Thanh Hoa và Học viện Khoa học Trung Quốc – những nơi luôn tràn đầy tư duy khởi nghiệp. Một ví dụ điển hình là Tsinghua Holdings, một phần trong hệ sinh thái kết nối Viện trường, doanh nghiệp và cơ sở nghiên cứu của Đại học Thanh Hoa. Tsinghua Holdings đã thương mại hóa thành công 56 kết quả nghiên cứu khoa học trọng điểm quốc gia và tham gia đóng góp cho hơn 62 công nghệ mũi nhọn như điện toán đám mây, năng lượng hạt nhân, biochip… Họ đã góp phần xây dựng nên lò phản ứng hạt nhân làm mát bằng khí nhiệt độ cao đầu tiên trên thế giới; hệ thống giám sát container chở hàng chiếm thị phần lớn nhất toàn cầu; hệ thống đảm bảo an toàn công cộng và ứng phó khẩn cấp đầu tiên của Trung Quốc; thiết bị CMP 12 inch đầu tiên của Trung Quốc; và chip xét nghiệm gene điếc di truyền đầu tiên trên thế giới.

Bên cạnh Bắc Kinh với trung tâm đổi mới sáng tạo Zhongguancun, Trung Quốc còn thúc đẩy hệ sinh thái khởi nghiệp ở một số thành phố lớn, đặc biệt là Thượng Hải, HongKong và Thâm Quyến. Ở Thâm Quyến, quá trình đổi mới đang diễn ra trên khắp các lĩnh vực sản xuất, từ phần cứng, chất bán dẫn cho đến hệ thống nhúng và AI. Thâm Quyến, một trung tâm công nghệ đang phát triển mạnh, là môi trường thuận lợi để nuôi dưỡng và hỗ trợ cho các công ty công nghệ cao.

Về phía doanh nghiệp, gần như không thể tưởng tượng được bức tranh khởi nghiệp của Trung Quốc mà thiếu bộ ba BAT (Baidu, Alibaba, Tencent) – phiên bản FAMGA (Facebook, Apple, Microsoft, Google, Amazon) của Trung Quốc. Theo báo cáo của The Economist, khoảng 80% startup Trung Quốc đã nhận được đầu tư từ các công ty BAT vào thời điểm họ đạt mức định giá 5 tỷ USD. “Baidu Ventures đã đầu tư cho chúng tôi, họ thực sự tin tưởng vào sức mạnh của công nghệ AI. Điều này đã mở ra cho chúng tôi cánh cửa dẫn đến những cơ hội tuyệt vời khác, cũng như giúp tăng thêm uy tín cho startup. Trong vòng ba tháng sau khi Baidu đầu tư, đã có hai nhà đầu tư khác tài trợ cho chúng tôi, và giá trị của startup đã tăng gấp đôi”, Yili Wu, Giám đốc điều hành của Sandstar, một nền tảng AI cung cấp công nghệ thị giác máy tính cho ngành bán lẻ, cho biết.

Tuy nhiên, điều thú vị là những gã khổng lồ công nghệ Trung Quốc này có xu hướng không đầu tư vào cùng một startup. Điều này buộc các startup phải lựa chọn đâu là công ty phù hợp có thể hỗ trợ họ vào giai đoạn đầu, có khả năng ảnh hưởng đến quỹ đạo và hướng phát triển lâu dài của họ.

Với dân số 1,5 tỷ người, thị trường nội địa Trung Quốc đã đủ lớn để các startup trong nước không cần phải ngay lập tức mở rộng ra quốc tế - không như các startup tại các quốc gia nhỏ như Israel. Một khi doanh nghiệp hướng đến phát triển công ty lên vị trí dẫn đầu Trung Quốc, họ có thể thu hút được lượng vốn và nguồn hỗ trợ rất lớn nhằm tiếp tục thúc đẩy đà tăng trưởng. Điểm hạn chế là, các nhà sáng lập startup phải lưu tâm đến hàng trăm đối thủ cạnh tranh đang phấn đấu hướng tới cùng một mục tiêu. Văn hóa “làm việc 996 tiếng đồng hồ” – nhân viên làm việc từ 09:00 đến 21:00, sáu ngày mỗi tuần – là một dấu hiệu cho thấy sự khắc nghiệt của môi trường này.

“Quy mô rộng lớn và khả năng tiếp cận của thị trường Trung Quốc mang lại những cơ hội hấp dẫn. Ví dụ, có hơn 200 triệu học sinh đang trong độ tuổi cắp sách đến trường ở Trung Quốc, con số này ở Mỹ là 50 triệu. Đây là lợi thế để các startup trong lĩnh vực giáo dục phát triển nhanh chóng. Mặt khác, văn hóa khởi nghiệp của Trung Quốc đầy cạnh tranh và thay đổi nhanh chóng, đồng nghĩa với việc bạn phải tạo ra sự khác biệt mà vẫn không ngừng cập nhật”, Guan Wang, Giám đốc điều hành của Learnable, startup chuyên cung cấp các giải pháp tương tác và trí tuệ nhân tạo AI cho giáo dục, tài chính, sản xuất và dịch vụ công cộng, cho biết.

Đây cũng là một yếu tố thúc đẩy các startup Trung Quốc phát triển nhanh chóng. Ví dụ, Nio (sản xuất xe hơi) và Ke.com (nền tảng bất động sản) đều hoàn tất đợt chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng trên NASDAQ chỉ trong vòng 5 năm. Một khi đã sẵn sàng, các công ty thường nhắm đến việc niêm yết trên NASDAQ hoặc sàn giao dịch chứng khoán Star Market trong nước ở Thượng Hải. Tuy nhiên, một loạt các công ty gần đây cố gắng niêm yết trên các sàn này đã buộc phải hủy bỏ kế hoạch sau khi các cơ quan quản lý tăng cường kiểm soát các công ty trong lĩnh vực công nghệ.

Nguồn: Weforum, Techwireasia