Để ý tưởng đổi mới sáng tạo được “hợp lực”

Để trả lời câu hỏi nêu trên, Chương trình Đối tác Đổi mới sáng tạo Việt Nam - Phần Lan (IPP) giai đoạn hai đã hướng tới đào tạo một mạng lưới nhân lực ở các cơ quan khác nhau, thay vì chỉ tập trung vào một bộ/ngành, như ông Chu Văn Thắng, Điều phối viên Đổi mới sáng tạo quốc gia của IPP2, chia sẻ với Báo Khoa học và Phát triển trong cuộc phỏng vấn mới đây.

Trong thời gian đầu, IPP đã hỗ trợ nhiều ý tưởng đột phá, cập nhật mà sau này được tích hợp vào đề án Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST (Đề án 844), Luật Chuyển giao công nghệ, Luật Doanh nghiệp nhỏ và vừa... Nhưng sang đến giai đoạn sau, bắt đầu từ năm 2016, chúng tôi nghĩ rằng vẫn cần cải tiến tiếp, và tìm ra cách thức hỗ trợ có tác động sâu rộng hơn.

Ban đầu, chúng tôi cũng nghĩ, hỗ trợ chính sách là hỗ trợ làm luôn ra chính sách. Nhưng rồi chúng tôi tổng kết lại các chương trình hỗ trợ và nhận thấy, có lẽ tác động lớn và lâu dài nhất mà IPP tạo dựng được chính là tác động vào đội ngũ làm chính sách, làm sao để đội ngũ đó có kiến thức cập nhật về ĐMST so với thế giới, thay vì chỉ hỗ trợ các nhóm soạn thảo luật hay đề án mà mỗi nhóm chủ yếu gồm có vài ba người.

Khi tài trợ cho doanh nghiệp, chúng ta có thể thấy ngay hiệu quả ở sản phẩm đầu ra. Còn trong đào tạo, người học cần thời gian mới thẩm thấu và thể hiện được kiến thức đã học trong công việc. Tuy nhiên, rất may mắn là các cơ quan tài trợ cho ĐMST của Việt Nam và Phần Lan đều hiểu rõ đào tạo là một hình thức đầu tư dài hạn, và không bao giờ đòi hỏi đào tạo xong phải có kết quả ngay. Hiệu quả của chương trình đào tạo còn được đánh giá thông qua sự tiếp thu của người học và nhận xét của người dạy.

Ban đầu, chúng tôi có ý định thiết kế các chương trình đào tạo thông qua tổ chức các đợt thực tập sinh tại các tổ chức quốc tế để “học việc” nhưng vì một số lý do mà các tổ chức quốc tế này chưa nhận thực tập sinh nên phải chuyển hướng sang đào tạo về lý thuyết gắn với thực tế tại các nước phát triển là Phần Lan và Singapore.

Khóa học đầu tiên của IPP2 cũng vấp phải một áp lực rất lớn, đó là sự nghi ngờ về tính hiệu quả khi trên thực tế nhiều đoàn cán bộ Việt Nam ra nước ngoài chỉ học theo kiểu cưỡi ngựa xem hoa. Các tổ chức quốc tế “truyền khẩu” rất nhiều về chuyện này. Do đó, để đảm bảo chất lượng khóa học, trực tiếp giám đốc IPP đã tham mưu cho lãnh đạo Bộ KH&CN duyệt chọn từng thành viên trong đoàn, gồm lãnh đạo của các vụ trong Bộ KH&CN cũng như lãnh đạo của ba sở KH&CN Cần Thơ, Đà Nẵng, TP.HCM.

Qua quá trình đấu thầu quốc tế công khai minh bạch, đơn vị được chọn để thực hiện đào tạo là Học viện đào tạo cán bộ lãnh đạo thuộc Đại học Aalto, một đại học có uy tín hàng đầu của Phần Lan; giảng viên đều là những chuyên gia dày dạn kinh nghiệm trong tư vấn ĐMST và xây dựng chính sách ở tầm quốc gia như nguyên Thủ tướng Phần Lan Esko Aho hay Giáo sư Goran Roos, một trong những nhà tư tưởng ĐMST hàng đầu hiện nay.

Năng lực hỗ trợ ĐMST không thể chỉ khu trú ở Bộ KH&CN, ý tưởng ở một cơ quan cần được “hợp lực”cùng nhiều cơ quan khác, do đó rất cần đào tạo cán bộ thuộc nhiều cơ quan để xây dựng một mạng lưới hợp tác.

Bởi vậy, chương trình quyết định không dừng lại ở đào tạo quản lý ĐMST cho Bộ KH&CN mà năm 2017 mở thêm nội dung đào tạo về cơ chế tài chính và giáo dục cho thúc đẩy ĐMST nhằm hướng tới một đội ngũ cán bộ có năng lực phù hợp ở các cơ quan bộ, ngành liên quan, là những hạt nhân tiềm năng tham gia vào xây dựng hệ sinh thái ĐMST như ở Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Quốc hội, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Văn phòng Chính phủ, Bộ Tài chính, Bộ Kế hoạch và Đầu tư...

Khi trong các cơ quan đó có những hạt nhân có năng lực thì việc ra đời chính sách [về khởi nghiệp ĐMST] thuận lợi hơn rất nhiều. Tất cả vấn đề xây dựng, đổi mới chính sách đều nằm ở tư duy của cán bộ, và chúng tôi muốn hỗ trợ phát triển tư duy ấy.

Đặc biệt, khóa đào tạo về Giáo dục thúc đẩy ĐMST chủ yếu dành cho lãnh đạo của 14 trường đại học và một trường Cao đẳng công nghiệp Thừa Thiên Huế (HUEIC) nhằm hướng tới việc xây dựng hệ sinh thái ĐMST ngay trong các trường đại học. Theo kinh nghiệm của Phần Lan, trường đại học là nơi tập hợp tri thức và có khả năng tập hợp nhiều lực lượng xã hội cũng như thu hút sự liên kết với các doanh nghiệp, là những điều kiện lý tưởng cho phát triển hệ sinh thái ĐMST.

Chúng tôi suy nghĩ rằng, lãnh đạo các trường đại học đa phần đều đã có kiến thức rất tốt, chỉ cần được chia sẻ thêm kinh nghiệm về khởi nghiệp ĐMST. Vì thế, nếu được mời sang các nước phát triển, tận mắt thấy cách các trường đại học ở đó xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST, tư duy của lãnh đạo các trường sẽ có những bước chuyển tích cực để phát triển thành công hệ sinh thái khởi nghiệp và ĐMST của trường mình.

Đây như một “thử nghiệm” của IPP nhằm đánh giá vai trò của các trường cao đẳng trong hệ sinh thái ĐMST. Về sau “thử nghiệm” đã được chứng minh là đúng, HUEIC không chỉ có các hoạt động khởi nghiệp ĐMST mạnh mẽ mà còn truyền tinh thần khởi nghiệp ĐMST cho các trường cao đẳng khác ở miền Bắc và miền Trung, tức là sức lan tỏa của nó vượt ra ngoài phạm vi địa phương. Hiện nay, lãnh đạo nhà trường đã cho thành lập một trung tâm thúc đẩy khởi nghiệp ĐMST tại Huế từ sự học hỏi từ mô hình của Phần Lan.

Như vậy là, mặc dù không kỳ vọng từ đầu,ta cũng có thể nhìn thấy tác động của đào tạo ngay trong ngắn hạn. Điều đó nói lên rằng, nếu chúng ta tìm được những đơn vị có đầy đủ điều kiện thì chỉ cần hỗ trợ, tác động một chút là có thể tạo thay đổi tức thì.