Bộ trưởng Nguyễn Quân: "Đã đến lúc không thể che giấu yếu kém về sở hữu trí tuệ"

Trong Hiệp định TPP, có hai vấn đề liên quan tới KH&CN: Những yêu cầu đối với lĩnh vực sở hữu trí tuệ (SHTT) và những yêu cầu đối với chất lượng sản phẩm hàng hóa và tiêu chuẩn sản phẩm hàng hóa. Trong đó, những vấn đề vướng mắc nhất, khó nhất là SHTT, bao gồm ba nội dung.

Một là, hình sự hóa những vi phạm liên quan tới SHTT. Hiện nay, hệ thống pháp luật của Việt Nam chỉ xử phạt hành chính các hành vi vi phạm, chưa có những quy định xử lý bằng hình sự.

Hai là, bảo hộ đối với dược phẩm, trong đó vấn đề gay cấn nhất là bảo hộ cơ sở dữ liệu thử nghiệm.

Ba là, vấn đề nông hóa phẩm. Việt Nam là nước nông nghiệp, nếu đáp ứng yêu cầu rất cao về nông hóa phẩm chắc chắn sẽ ảnh hưởng lớn đến sản xuất nông nghiệp, bởi nông hóa phẩm bao gồm cả từ thức ăn chăn nuôi đến phân bón, thuốc bảo vệ thực vật và vắcxin thú y.

Như Bộ trưởng nói, Việt Nam sẽ phải điều chỉnh một số chính sách, vậy những chính sách liên quan đến lĩnh vực KH&CN sẽ được điều chỉnh như thế nào ?

Riêng về lĩnh vực KH&CN, chắc chắn chúng ta phải sửa Luật Sở hữu trí tuệ; Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật; Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa; Luật Chuyển giao công nghệ. Còn về lâu dài, Bộ KH&CN sẽ cùng các bộ, ngành liên quan sửa đổi, bổ sung Luật Hình sự, Luật Xử lý vi phạm hành chính. Trong các luật ấy, có những điều khoản liên quan đến SHTT và tiêu chuẩn - đo lường - chất lượng. Đây chính là thách thức rất lớn, bởi nước ta có trình độ phát triển thấp nhất trong 12 quốc gia tham gia TPP. Hệ thống luật pháp của nước ta cũng chưa phù hợp với hệ thống luật pháp của các nước phát triển.


Vấn đề đặt ra, các đối tác trong TPP yêu cầu nước ta phải chuyển đổi ngay hoặc phải chuyển đổi trong thời gian rất ngắn. Như vậy sẽ rất khó khăn, nên chúng ta đang đấu tranh để có được khoảng thời gian chuyển đổi ít nhất bằng một nhiệm kỳ Quốc hội.

Đón nhận cơ hội, chúng ta phải sửa đổi hệ thống luật pháp. Việc đầu tiên, sửa đổi Luật Chuyển giao công nghệ ngay trong năm 2016, Luật Sở hữu trí tuệ phải được sửa trong nhiệm kỳ Quốc hội khóa XIV. Thứ hai, chúng ta phải sớm hỗ trợ các doanh nghiệp để họ có đủ năng lực cạnh tranh với quốc gia khác trong quá trình thực hiện TPP. Thứ ba, chúng ta cũng phải đổi mới rất nhiều cơ chế, chính sách của chúng ta cho phù hợp với kinh tế thị trường, nhất là thị trường 12 quốc gia TPP.

Thách thức lớn nhất của chúng ta khi tham gia TPP chính là năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp, trong bối cảnh hàng rào thuế quan, hàng rào kỹ thuật bị dỡ bỏ. Hầu hết các dòng thuế đều sẽ giảm ngay lập tức, dù một số dòng thuế có thời gian chuyển tiếp, nhưng về lâu dài sẽ về mức sàn 0%. Nếu chất lượng sản phẩm hàng hóa của doanh nghiệp Việt không tốt, mẫu mã và giá thành không hợp lý, chắc chắn khó cạnh tranh được với hàng hóa các nước trong TPP.

Một may mắn là chúng ta có khoảng thời gian 2 năm từ khi ký đến khi hiệp định có hiệu lực để chuẩn bị. Chúng ta cũng đã đàm phán được một số điều khoản có thời gian chuyển tiếp 3 năm, 5 năm, thậm chí có lĩnh vực tới 10 năm. Tôi nghĩ, nếu các doanh nghiệp khẩn trương, tích cực vẫn có thể ứng phó được với thách thức, nhưng nếu không làm quyết liệt sẽ không thể đáp ứng được các yêu cầu rất cao của TPP. Vì vậy, đã đến lúc không thể che giấu những yếu kém về những vấn đề liên quan đến SHTT.

Hiện nay, tại Việt Nam, tình trạng vi phạm bản quyền vẫn còn rất phổ biến. Chế tài của TPP chặt chẽ hơn WTO hay các hiệp định song phương. Do đó, nếu chúng ta vi phạm, ngoài việc giữa các doanh nghiệp khiếu kiện lẫn nhau, ở tầm quốc gia, các nước cũng có thể đưa nhau ra tòa án. Đặc biệt, với TPP, khi tòa án phán quyết thì các quốc gia đều phải tuân thủ. Như vậy, các doanh nghiệp của Việt Nam không thể lẩn tránh việc tuân thủ các quy định về SHTT như trước đây.

Bộ KH&CN có thuận lợi là tham gia đoàn đàm phán ngay từ đầu nên đã có kế hoạch chuẩn bị trong việc nâng cao năng lực của Cục SHTT; hài hòa tiêu chuẩn Việt Nam với quốc tế - hiện đã đạt trên 40%; đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực về SHTT, đưa chương trình SHTT vào các trường đại học…

Tuy nhiên, tất cả những chuẩn bị đó mới chỉ là bước đầu bởi nguồn lực còn hạn chế. Chẳng hạn, các trường đại học chưa có môn học chuyên ngành về SHTT trong chương trình chính thức. Các trường đại học luật chưa có chuyên khoa về SHTT; đó là khiếm khuyết lớn, sẽ ảnh hưởng đến khả năng thực thi của chúng ta.