“Của hiếm” xoài trứng Yên Châu – lộc trời của riêng đất Tây Bắc

Đặc sản trời ban

Theo những già làng ở đất Yên Châu thì xoài trứng đã có ở nơi đây từ ngàn đời cổ xưa như sự tích “Đẻ đất – Đẻ nước” nhưng nó lại không thể phát triển ra được các vùng khác, vì thế xoài trứng thành đặc ân của đất trời đối với Yên Châu. Ở đây có những gốc xoài to đến vài người ôm với tuổi thọ mà các già làng cũng chỉ biết lắc đầu không rõ bởi khi họ còn bé thì cây đã to như thế rồi.

Năm 1992, cây xoài trứng được tổ chức phát triển cây ăn quả của Ý chọn để thử nghiệm triển khai nhân giống bằng cách lấy giống xoài bản địa chiết ghép cấy mô với “cây móc chai” – loại cây họ xoài hoang dại và đã cho ra cây xoài trứng năng xuất cao hơn hẳn, chất lượng cũng tốt hơn.

Những năm gần đây, tại các xã Chiềng Pằn, Sập Vạt, Chiềng Sàng… huyện Yên Châu có rất nhiều hộ gia đình tiên phong mở rộng canh tác giống xoài này.

Cây xoài sai trĩu quả chủ vườn phải dùng cây để chống đỡ ở bản Phát xã Chiềng Pằn

Xoài trứng Yên Châu có đặc điểm là chín sớm, ngay từ đầu tháng 5 dương lịch là lác đác chín và rộ hẳn từ cuối tháng 5 đến tháng 6. Quả xoài trứng chỉ to hơn quả trứng vịt, có hình trái tim. Khi chín thì vỏ vàng ươm, thịt ngọt lịm và hương rất thơm.

Đặc biệt là tuy ít thịt nhưng thịt xoài trứng bổ ra trứng gà chứ không vàng nhờn nhợt như những giống xoài khác. Thường thì người ta ít khi đợi xoài chín cây mới hái vì ngay khi vỏ xoài đổi từ xanh thắm sang xanh thẫm – trước khi chuyển sang màu vàng là thời điểm thu hái hợp lý nhất. “Khi ấy quả xoài còn có độ cứng cần thiết để vận chuyển không bị dập. Tuy vỏ xoài xanh nhưng ruột xoài trứng đã rất đỏ, ăn rất ngọt và thơm. Nhiều người thích ăn khi vỏ còn xanh như vậy hơn là đợi xoài chín” – lão nông Lò Văn Ắng ở bản Phát, xã Chiềng Pằn, chủ trang trại xoài hơn 1 ha, bảo vậy.

Vườn xoài của người dân nhìn từ trên cao

Hướng mở làm giàu cho nông dân

Ông Lò Văn Phẩu, bản Phát, xã Chiềng Pằn cho hay: “Hơn 1 ha đất nương của nhà tôi trước đây trồng 15kg ngô giống nhưng không mang lại hiệu quả kinh tế cao. Tôi đã chuyển đổi sang trồng cây xoài trứng này. Lúc đầu vợ, con cũng can ngăn không cho trồng vì lo không có thu nhập. Giờ đây, mỗi năm tôi bán ra thị trường gần 14 tấn quả, cho thu nhập hơn 400 triệu đồng. Sắp tới tôi sẽ trồng thêm 100 gốc cây xoài trứng nữa”.

Cán bộ xã Chiềng Pằn trao đổi kinh nghiệm sản xuất xoài với người dân

Cũng theo ông Phẩu, ở Yên Châu hiện nay, có 2 loại xoài gốc chính là xoài trứng (tiếng Thái gọi là muồng kẻo) và xoài hôi ( tiếng Thái gọi là muồng khăm). Trong đó, giống xoài trứng được bà con nhân dân trồng nhiều nhất. Đã từ lâu hai giống xoài được đem vào danh mục quý hiếm cần được bảo tồn và nhân rộng.

Khách vãng lai dừng xe ở quốc lộ 6, mua xoài trứng ở lán người dân địa phương thuộc xã Chiềng Pằn

Xoài Yên Châu được mùa sai trĩu quả trên cành cây cao

Ông Đào Xuân Dũng, Chủ tịch xã Chiềng Pằn, huyện Yên Châu cho biết: “Mấy năm nay, chỉ riêng ở Chiềng Pằn, bà con đã trồng thêm gần 100 ha xoài trứng và đã cho hiểu quả kinh tế cao hơn nhiều lần trống lúa, ngô. Xã đang hướng dẫn bà con thành lập tổ hợp tác xã sản xuất – kinh doanh xoài trứng để phát huy thế mạnh, tăng sức cạnh tranh, tạo đầu ra cho loại nông sản hàng hóa đặc biệt này. Đặc biệt, ngày 18.5 vừa qua, huyện Yên châu đã đưa 3 tấn xoài trứng sang Úc chào hàng và được đánh giá rát cao. Khả năng làm giàu từ cây xoài trứng Yên Châu ngày càng lớn”.