Ai đã từng đến huyện Phú Bình (Thái Nguyên) ắt hẳn đã nếp thử vị ngon ngọt, đậm đà của món tương nếp Úc Kỳ nơi đây. Nó cũng là đặc sản nổi bật của xứ chè.

Tương nếp Úc Kỳ là đặc sản được làm từ hạt lúa nếp thầu dầu, một nguyên liệu quan trọng tạo nên sự khác biệt của tương nếp Úc Kỳ với những sản phẩm tương ở các địa phương khác. Đây là món quà quê ý nghĩa dành cho những du khách ghé thăm tỉnh Thái Nguyên.


Tương nếp Úc Kỳ không biết xuất hiện từ bao giờ. Từ lâu, mỗi gia đình đều có ít nhất 1 chum tương để ăn trong năm và làm quà biếu khách đến chơi. Theo thời gian, nghề làm tương nếp đã trở thành nghề truyền thống của người dân địa phương và là thứ ẩm thực đặc sản đang dần vươn xa ra các thị trường trong, ngoài tỉnh.


Tương nếp ở đây được làm từ 3 nguyên liệu chính là gạo nếp, đỗ tương (đậu nành) và muối trắng. Tuy nhiên, chỉ có tương làm bằng gạo nếp thầu dầu mới là ngon nhất. Quy trình làm tương cũng rất công phu, đầu tiên, gạo nếp thầu dầu được nấu thành cơm cho chín đều và không bị khô, sau đó trải ra nia sạch phơi. Đảo đều qua 3 ngày rồi lấy lá ngái đậy lên trên để ủ, đến khi cơm lên mốc có màu vàng hoa cau là được.

Tương nếp Úc Kỳ. Ảnh minh họa.
Tương nếp Úc Kỳ. Ảnh minh họa.

Đối với đỗ tương, đem rang thơm rồi xay vỡ, cho vào chum ngâm với nước muối từ 12-15 ngày, đến khi nếm có vị ngọt thì cho mốc vào ủ khoảng 30 ngày là tương ngấu. Trong thời gian này, cần trông coi tương cẩn thận bằng việc dùng gậy tre sạch quấy đều từ 2 - 3 lần/ngày để đỗ mốc quyện đều với nhau và dùng túi bóng bịt kín miệng chum để tương giữ được mùi thơm, không bị ruồi muỗi làm bẩn. Khác với sản phẩm ở những địa phương khác, tương nếp Úc Kỳ có hương vị thơm ngọt đậm đà, nhuyễn đặc như mật và có màu vàng sậm hấp dẫn.

Nghề làm tương nếp ngày nay đã trở thành nghề chính đối với nhiều gia đình ở xã Úc Kỳ, huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Trung bình mỗi năm, toàn xã cung cấp cho thị trường hàng triệu lít tương, đem lại nguồn doanh thu khoảng 5 tỷ đồng.

Để quảng bá cho sản phẩm của mình, hiện một số gia đình đã đầu tư cả tem, nhãn để giới thiệu địa chỉ, những thông tin chủ yếu liên quan đến sản phẩm cho người tiêu dùng nắm được. Ngày 14/12/2015, UBND xã Úc Kỳ đã tổ chức Lễ đón bằng công nhận làng nghề truyền thống tương nếp Úc Kỳ.