Giải Trần Đại Nghĩa 2019: Trí tuệ và sự cống hiến của giới khoa học

Tham dự và trao Giải thưởng có Phó Thủ tướng Chính phủ Vũ Đức Đam, ông Phan Xuân Dũng, Chủ nhiệm Ủy ban khoa học, công nghệ, môi trưởng của Quốc hội và Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Chu Ngọc Anh.

GS Châu Văn Minh, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, đơn vị tổ chức giải thưởng cho biết, điều đặc biệt của giải thưởng năm nay là quy mô rộng hơn, do số lượng công trình xuất sắc nhiều hơn lần thứ nhất (năm 2016) nên hội đồng quyết định trao cho 4 công trình (thay vì mức tối đa là 3 công trình). Việc mở rộng quy mô cũng gặp thuận lợi nhờ có sự tài trợ của các doanh nghiệp – những đối tác sẽ nhận chuyển giao kết quả nghiên cứu của VAST để thương mại hóa.

Để lựa chọn được 4 công trình này, Hội đồng giải thưởng và các hội đồng khoa học chuyên ngành đã đánh giá nghiêm túc, kết hợp với ý kiến khách quan của các chuyên gia phản biện độc lập. Sau đó, để làm rõ hơn tính ứng dụng thực tiễn của công trình, Cơ quan thường trực Giải thưởng đã có chuyến công tác tại các địa phương nơi đã ứng dụng và triển khai thành công công trình xét thưởng.

Bốn công trình được nhận Giải thưởng Trần Đại Nghĩa năm 2019 gồm:

1) công trình "Nghiên cứu xây dựng quy trình công nghệ sản xuất vắc xin cúm gia cầm subtype A/H5N1 ở Việt Nam" của các tác giả: GS. Lê Trần Bình, PGS. Đinh Duy Kháng, TS. Trần Xuân Hạnh.

Kết quả đầu tiên của nghiên cứu này là có được chủng giống đạt yêu cầu cho sản xuất vắc xin A/H5N1, sau đó nhóm tác giả đã nghiên cứu quy trình đảm bảo và lưu trữ chủng giống lâu dài cho công việc sản xuất vắc xin. Tiếp sau đó nhóm nghiên cứu đã sản xuất vắc xin từ quy mô phòng thí nghiệm với vài chục ngàn liều đến quy mô pilot vài trăm ngàn liều rồi mở rộng ra quy mô công nghiệp vài triệu liều.

Nhờ các nghiên cứu đã được thực hiện, Việt Nam đã đủ khả năng sản xuất vắc xin cúm gia cầm H5N1 đạt chất lượng sử dụng ở quy mô công nghiệp, bảo đảm cung cấp một phần vắc xin, tiến tới sản xuất thay thế hoàn toàn vắc xin nhập khẩu để phục vụ cho công tác tiêm phòng bệnh cúm cho đàn gia cầm nuôi.

2) Công trình "Nghiên cứu tổ hợp vật liệu đặc chủng phục vụ chế tạo bộ hỗ trợ chiến đấu cho người lính và lõi đạn xuyên động năng 85mm"của: TS. Nguyễn Văn Thao, PGS. Đoàn Đình Phương, TS. Lê Văn Thụ đã thành công trong việc nghiên cứu các hệ vật liệu tổ hợp mới và vật liệu nano, nhằm tạo ra các sản phẩm chống va đập, giáp chống đạn hấp thụ năng lượng hiệu quả, bền, nâng cao hạn sử dụng, giảm khối lượng trang bị và tăng cường tính cơ động trong tác chiến. Các sản phẩm này còn được phát triển khả năng ngụy trang, ngăn chặn và phát hiện kịp thời, bảo vệ người lính khỏi vũ khí hoá học, sinh học.

3) Công trình “Nghiên cứu và phát triển công nghệ xử lý chất thải nguy hại công nghiệp và y tế” của nhóm tác giả: PGS. Trịnh Văn Tuyên, TS. Nguyễn Thế Đồng, KSC. Mai Trọng Chính.

Nhóm tác giả đã đề xuất được các công nghệ xử lý chất thải phù hợp và đưa vào ứng dụng thực tế đạt hiệu suất xử lý cao tại hơn 50 cơ sở xử lý chất thải rắn nguy hại y tế và công nghiệp và hơn 25 cơ sở xử lý nước thải y tế trên cả nước. Ưu điểm vượt trội của các công nghệ xử lý này là chi phí đầu tư và chi phí xử lý thấp, vận hành đơn giản, đạt hiệu quả xử lý môi trường.

Trong quá trình nghiên cứu và phát triển công nghệ xử lý chất nguy hại công nghiệp và y tế, tập thể tác giả đã có nhiều công trình khoa học liên quan được công bố, trong đó có ba bằng độc quyền sáng chế, sách chuyên khảo và các bài báo khoa học đăng trên các tạp chí uy tín.

4) Công trình "Nghiên cứu chọn tạo giống lúa phục vụ Đồng bằng sông Cửu Long" của GS. Nguyễn Thị Lang, Viện Nghiên cứu nông nghiệp công nghệ cao ĐBSCL – có thành tích đặc biệt trong việc chọn tạo thành công hàng chục giống lúa lai có khả năng chịu mặn, năng suất, chất lượng cao.

Các công trình nghiên cứu khoa học chuyên sâu của bà về bản đồ di truyền cây lúa, genome học cây lúa trong lĩnh vực di truyền, chọn giống cây trồng mang ý nghĩa thực tiễn cao, đóng góp thiết thực vào sự phát triển sản xuất lúa gạo trong nước và nâng cao vị trí ngành sản xuất lúa gạo Việt Nam trên thế giới. GS Lang cũng là nhà nữ khoa học đầu tiên được nhận Giải thưởng Trần Đại Nghĩa.

Mỗi công trình được nhận, cúp, bằng khen và tiền thưởng trị giá 200 triệu đồng gồm kinh phí theo quy định nhà nước và phần hỗ trợ của doanh nghiệp, là đối tác nhận chuyển giao thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Phát biểu tại lễ trao giải, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đánh giá cao các công trình nghiên cứu. Chỉ ra những đóng góp của khoa học với phát triển kinh tế - xã hội, các chỉ số đổi mới sáng tạo liên quan đến khoa học đạt cao nhất từ trước tới nay, các công trình công bố trên các tạp chí uy tín, Phó Thủ tướng nhận xét: “Nhìn một cách công bằng, các nhà khoa học Việt Nam làm việc trong điều kiện khó khăn, đầu tư còn hạn chế nhưng các kết quả khoa học đã được quốc tế đánh giá ngang bằng với các nước có đầu tư cho khoa học nhiều hơn. Điều này có thể nói phần nào nói lên trí tuệ và sự cống hiến của giới khoa học”.