PGS Trần Tuấn Thanh - "cha đẻ" bộ đôi vòi phun cao áp

PGS Trần Tuấn Thanh sinh năm 1933 trong một gia đình nhà nho tại vùng đất nổi tiếng hiếu học Nghệ An. Năm 1956, ông là lính biệt phái của D126, Bộ Tổng tham mưu vào học khóa 1 của ĐHBK Hà Nội. Đến năm 1959, là sinh viên xuất sắc, ông được đặc cách cử đi học tiếp đại học tại Liên Xô (cũ) nhưng đến phút chót lại không đi được vì cán bộ xác nhận của địa phương gửi không đúng lý lịch. Nhưng với tính cách chăm chỉ, cần cù và thành tích học tập xuất sắc, ông được giữ lại làm cán bộ giảng dạy của khoa Cơ khí (nay là Viện Cơ khí).

Năm 1969,Trần Tuấn Thanhđược trường cử đi thực tập tại nhà máy chế tạo máy tính của Cộng hòa Armenia (Liên Xô cũ), nơi ông dồn tâm sức vào việc nâng cao trình độ cả về lý thuyết lẫn thực hành. Ông còn dự một số chuyên đề nghiên cứu về cơ khí chính xác tại Đại học Bách khoa Yerevan (Armenia). Lúc đó, giáo sư chủ nhiệm khoa muốn ông làm nghiên cứu sinh tại trường, song vì chưa nhận được ý kiến đồng ý của ĐHBK Hà Nội nên ông xin về nước khi hết hạn thực tập (1972).

Đúng thời điểm này, do yêu cầu cấp bách của cuộc kháng chiến chống Mỹ, Phó Thủ tướng Đỗ Mười đã chỉ thị thiết lập dây chuyền sản xuất bơm cao áp vòi phun; sau này lập thành đề tài mang mã số N-03.76 - đề tài cấp nhà nước đầu tiên mà ĐHBK Hà Nội được Uỷ ban Khoa học Nhà nước trực tiếp giao.

Nhiệm vụ của đề tài là nghiên cứu chế tạo các bộ đôi siêu chính xác về vòi phun và bơm cao áp của động cơ diesel cho ôtô và xe tăng. Thành công của đề tài này sẽ đặt nền móng cho việc xây dựng một nền công nghệ cơ khí chính xác của Việt Nam.

Khác với động cơ xăng, động cơ diesel dùng nhiên liệu rẻ tiền hơn, hiệu suất làm việc lại cao hơn nên được sử dụng rất rộng rãi ở nhiều loại hình thiết bị xe, máy. Bộ đôi vòi phun cao áp chính là “trái tim” của động cơ diesel, bao gồm ôtô vận tải nặng, xe bọc thép, xe tăng... Ngày đó chiến trường rất cần chi viện thiết bị này để làm phụ tùng thay thế khi sửa chữa, bảo dưỡng xe, máy; dù được nước bạn viện trợ nhưng không thể đáp ứng đủ.

Ban đầu, đề tài do phó tiến sỹ Hà Nghiệp - Bộ môn Dao cắt - làm chủ nhiệm, ông Trần Tuấn Thanh làm phó chủ nhiệm, lập đề cương thực hiện. Một thời gian ngắn sau, ông Hà Nghiệp được điều về Trung ương làm trợ lý cho Tổng Bí thư Lê Duẩn việc triển khai đề tài do ông Trần Tuấn Thanh đảm nhiệm chính.

PGS Trần Tuấn Thanh xúc động chia sẻ, khi xét duyệt đề cương, Giáo sư (GS) - Viện sỹ Trần Đại Nghĩa - khi đó là Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Nhà nước - đã hỏi đo độ chính xác của bơm cao áp bằng cách nào. Cán bộ của ủy ban báo cáo rằng ĐHBK Hà Nội dùng áp lực khí chuyển đổi hiển thị đến 1/1000mm. GS Trần Đại Nghĩa hiểu ngay đó là hướng đi đúng và vui vẻ ký duyệt.

Bộ đôi sản phẩm gồm một số chi tiết hợp thành và việc chế tạo mỗi chi tiết đều phải trải qua từ 50-60 nguyên công. Đó là quá trình công nghệ phức tạp, chặt chẽ về thực hiện quy phạm kỹ thuật, liên quan đến nhiều ngành nghề và cbộ môn. Từ đề tài chung nảy sinh các đề tài nhánh như: Thiết kế, chế tạo loại lò nhiệt luyện riêng cho sản phẩm; phương pháp làm sạch sản phẩm bằng siêu âm; chế tạo loại bột mài cao cấp từ nguyên liệu trong nước để mài sản phẩm đạt độ bóng rất cao; nghiên cứu ứng dụng đo lường, kiểm tra sản phẩm đạt độ chính xác đến 1/1000mm...

Khi bắt đầu triển khai đề tài, dụng cụ và phương tiện rất thô sơ, chỉ có một cái thước lá (thước làm bằng thép mỏng) trong khi yêu cầu về độ chính xác của sản phẩm rất cao, lên tới 0,001 mm (1/1000 mm) và 0,0005 mm (0,5/1000 mm). Tuy nhiên, tinh thần vượt khó, cuộc chạy đua với thời gian của hàng trăm cán bộ (trong đó có tới 20 phó tiến sỹ) của các khoa Cơ khí, Luyện kim, Hoá học, Nhà máy ô tô 3-2… đã cho ra kết quả: Năm 1975, sản phẩm ra đời. Đến năm 1978, đề tài hoàn thành xuất sắc. PGS Lê Hoàng Việt - Phó Hiệu trưởng lúc bấy giờ - đã bàn giao dây chuyền cho Nhà máy 3-2 với hình thức chìa khóa trao tay.

Ngay từ đầu, tại Nhà máy ôtô 3-2 (Bộ Giao thông Vận tải) đã có sự kết hợp chặt chẽ giữa nhóm đề tài và lãnh đạo nhà máy, đào tạo được bộ khung gồm các kỹ sư công nghệ và thợ bậc cao đồng bộ cho dây chuyền sản xuất loại sản phẩm này. Sau ngày nước nhà thống nhất, công nghệ chế tạo bộ cao áp vòi phun còn được triển khai đồng bộ ở Nhà máy Phụ tùng số 3 (TPHCM) và các điểm phục hồi sản phẩm ở Nam Định, Khánh Hòa, Bình Định...

Từ đây, ĐHBK Hà Nội mở rộng áp dụng cho việc sửa chữa, phục hồi các loại hình thiết bị khác, như phục hồi bơm thủy lực cho máy phun bê tông làm hầm Nhà máy thủy điện Hòa Bình, phục hồi động cơ thủy lực cho tàu cuốc của Công ty Thủy lợi TPHCM; chế tạo thành công bộ đôi điều khí bằng khí nén dùng trong máy bay trực thăng…

Thành công của đề tài khi vòi phun bơm cao áp đưa vào sản xuất đại trà đã làm giảm hẳn tình trạng khan hiếm một loại phụ tùng cao cấp đang hoàn toàn phải nhập ngoại, tiết kiệm hàng chục triệu đô la, cứu sống hàng vạn xe, máy, phục vụ kịp thời cho sản xuất nông nghiệp, giao thông vận tải, thủy sản…